Met behulp van één app tienduizenden mensen de straat op krijgen om zwerfafval te rapen. Het lijkt een onmogelijke opgave. Toch heeft de Amerikaan Jeff Kirschner met zijn app Litterati inmiddels al twee miljoen stukken zwerfafval van de grond gekregen. Een enorme stap in de strijd tegen zwerfafval, zou je zeggen. Toch blijkt opruimen niet de oplossing voor het probleem te zijn.

Volgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal belandt er in Nederland jaarlijks ongeveer 50 miljoen kilo afval op straat. Voor de 37-jarige Yorike Hartman genoeg reden om op haar vrije zondagochtend zwerfafval te rapen in haar woonplaats Zaandam. Ze is gepromoveerd in de biologie en werkt nu als onderwijscoördinator aan de Universiteit van Amsterdam. Afgelopen zomer startte ze het initiatief Stop Plastic Zaan, waarmee ze mensen aanmoedigt om zwerfafval te rapen én te registreren. Hierbij gebruikt ze Litterati. Hartman maakt van elk stuk afval een foto, upload de foto in Litterati en hangt er een tag aan, zoals bijvoorbeeld ‘sigaret’. De app houdt je locatie en tijd bij en brengt de gegevens in kaart.

Toch blijkt dat afval rapen het probleem van grote hoeveelheden zwerfafval op straat niet oplost. Uit het rapport 20.000 redenen voor statiegeld blijkt dat zwerfafval er na een aantal weken gewoon weer ligt. Het rapport is geschreven door de 49-jarige Dirk Groot. Hij startte drie jaar geleden het initiatief Zwerfinator. Een initiatief waarmee hij aandacht vraagt voor het probleem van zwerfafval en de mogelijke oplossingen die hij hiervoor heeft bedacht. Inmiddels heeft Groot voor onder andere de gemeenten Amsterdam, Haarlemmermeer en Purmerend rapporten geschreven aan de hand van eigen onderzoek.

Een voorbeeld hiervan is het onderzoek waarbij Groot 50 keer hetzelfde testtraject aflegde en steeds de hoeveelheid drankverpakkingen in het zwerfafval vergeleek. In totaal legde hij een afstand van 548 kilometer af, verdeeld over meer dan twintig gemeenten. Hij registreerde 20.000 drankverpakkingen in Litterati. ‘Aan de hand van de cijfers in Litterati blijkt dat de gemiddelde hoeveelheid zwerfafval op het testtraject hetzelfde bleef. Vuil trekt wel vuil aan, maar schoon houdt dus niet schoon.’

Bewustwording

Litterati blijkt dus geen direct medicijn tegen het terugkerende probleem. Toch biedt de app wel een opening naar een aantal oplossingen die volgens Groot zouden werken. ‘Je kunt mensen een spiegel voorhouden. Op die manier vindt er bewustwording plaats. Zowel bij burgers, het bedrijfsleven als bij de overheid. Juist die bewustwording is de sleutel tot verandering.’

Om dit bewustwordingsproces kracht bij te zetten, geeft Groot voorlichting op scholen. ‘In de klas vraag ik dan: “Wie heeft er wel eens wat op straat gegooid?” Eerst gaan er geen vingers omhoog. Als ik dan mijn hand opsteek, gaan alle vingers opeens mee. Conclusie: we doen allemaal weleens iets wat niet goed is. Het gaat erom dat we weten wat de gevolgen zijn. Juist die gevolgen kunnen we met Litterati inzichtelijk maken.’

Statiegeld

Hoewel de jeugd de toekomst is, is het volgens Groot vooral de gevestigde politiek die steken laat vallen. Een veel genoemde maatregel die in Nederland nog altijd uitblijft, is de uitbreiding van statiegeld naar flesjes en blikjes. Committed to Environment Delft (CE Delft) is een instituut dat op basis van onafhankelijk onderzoek advies uitbrengt op weg naar een duurzame samenleving. In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft CE Delft onderzocht dat uitbreiding van statiegeld de hoeveelheid flesjes en blikjes tussen de 70 tot 90% zou doen afnemen. Uit het onderzoek blijkt dat, afhankelijk van het statiegeldbedrag, het aantal inzamelpunten en het type verpakkingsmaterialen, een dergelijke maatregel de overheid tussen de 10 en 110 miljoen euro kost.

Toch zou de uitbreiding van statiegeld volgens CE Delft ook tot 80 miljoen euro kunnen besparen. Groot: ‘Door de invoering van statiegeld op flesjes en blikjes gaat het recycleproces sneller en wordt het goedkoper. Je krijgt zuivere stromen, omdat verschillende soorten plastic al bij inname worden gescheiden en niet in één container terecht komen. Daarnaast raken vuilnisbakken minder snel vol, wat ervoor zorgt dat gemeentes ze minder vaak hoeven te legen.’

Afbreekbaar materiaal

Naast de uitbreiding van statiegeld zijn er nog andere mogelijkheden in de strijd tegen zwerfafval, zoals het verminderen van het aantal plastic verpakkingen. Groot: ‘Maak broodsluiters van karton en wikkel pepermuntjes in papier. Die grondstoffen worden in tegenstelling tot plastic wél op een natuurlijke manier afgebroken.’

Hoewel deze maatregelen aantrekkelijk klinken, zit er een kanttekening aan. Nieuw plastic is goedkoper dan karton of papier. De crux is in dit geval om het ook economisch aantrekkelijk te maken. Groot: ‘Hier komen we toch weer uit bij de overheid. Geef bedrijven korting op hun milieubelasting als ze een bepaald aandeel van hun productie recyclen. Maak het winstgevend.’

Toch zijn de initiatieven van mensen als Hartman niet voor niets. Die ochtend raapte ze 195 stukken zwerfafval, waarvan veelal blikjes. Die stukken komen nu in ieder geval niet meer in de ontoegankelijke natuur terecht. Voor de komende week is Zaandam dus weer even veilig. Om dit ook op lange termijn te bewerkstelligen, zijn er andere maatregelen nodig.