De Limes: een lange weg naar UNESCO Werelderfgoed
verhaal, gepubliceerd op 15 Nov 2018, door Josse Wiering

Sinds 2011 staat het deel van de Limes – een oude Romeinse grens – dat door Nederland loopt op de Voorlopige lijst Werelderfgoed van UNESCO. Ondanks de beperkte zichtbaarheid van het monument wordt er alles aan gedaan de Werelderfgoed-titel te bemachtigen.

Een grens van ongeveer 5000 kilometer langs je rijk. Voor sommige heersers is dit een droom, voor een Romeinse keizer was het de realiteit. De oude Romeinse grens de ‘Limes’ liep vanaf het huidige Engeland tot aan de Zwarte zee. In Nederland gebruikten de Romeinen de Rijn als hun natuurlijke grens en bouwden hieromheen hun nederzettingen. De grens, in combinatie met de Romeinse bouwsels eromheen, wordt in zijn totaal de Limes genoemd.

Op veel plekken in Nederland zijn de restanten van Romeinse forten en wachttorens langs de rijksgrens nog steeds intact. Intact, maar grotendeels onzichtbaar omdat ze zich onder de grond bevinden. Wel is de Limes het grootste archeologische monument van Nederland en staat daarom sinds 2011 op de Voorlopige lijst Werelderfgoed. In 2021 neemt UNESCO de beslissing: wordt het Nederlandse deel van de Limes Werelderfgoed, of niet?

Benoeming in Duitsland en Engeland

Het Duitse en Engelse deel van de Limes is al een tijd geleden tot UNESCO Werelderfgoed benoemd. Waarom is het onze (overzeese) buren wel gelukt deze titel te bemachtigen en in Nederland nog niet? Mariella Beukers van Romeinse Limes Nederland – een organisatie die zich inzet voor het bekender maken van dit monument – noemt hiervoor de simpele reden dat Engeland en Duitsland de titel eerder hebben aangevraagd.

Een mogelijke reden voor de latere aanmelding van de Nederlandse Limes is volgens Beukers de beperkte zichtbaarheid. In Nederland zijn grote delen van de Romeinse restanten namelijk niet opgegraven. Dit komt volgens Beukers onder andere doordat er op veel plekken huizen en andere bebouwing op de ruïnes van de Limes gebouwd zijn, waardoor archeologen niet bij de eeuwenoude overblijfselen kunnen komen.

Tamar Leene, programmamanager bij Limes Nederland – de organisatie die voorbereidingen rondom de Werelderfgoed-benoeming treft –, noemt een andere reden voor het bewaren van de Limes onder de grond: “Wat uniek is aan de Limes in Nederland, zijn vooral de organische resten. Het hout, maar ook het leer. Op het moment dat je dat uit de grond haalt en het bloot legt, begint het al te verteren.” Dit in tegenstelling tot een stenen wal in Duitsland die de oude grens aangaf en Hadrians Wall – een 117 kilometer lange Limes-muur – in Engeland.

Voorwaarden

Hoewel het tot de verbeelding spreekt om een Romeins fort of een houten schip te kunnen zien, maakt de zichtbaarheid van de Limes voor de benoeming van UNESCO niet uit, volgens Leene. Het belangrijkste is dat er genoeg wetenschappelijk bewijs komt dat aantoont dat er zich daadwerkelijk restanten onder de grond bevinden. Daarom is er nu een groot team van archeologen op alle mogelijke manieren bezig om plekken te vinden waar delen van de Nederlandse Limes nog onder de grond moeten liggen.

Daar komt bij dat niet alle gevonden overblijfselen ‘goed’ genoeg zijn, zegt Leene. Dat komt doordat UNESCO alleen gebieden tot Werelderfgoed benoemt “die uniek zijn en van uitzonderlijke waarde.” Sommige restanten worden daarom niet opgenomen bij de aanmelding. Leene: “We hebben nu een aantal terreinen met overblijfselen van de Romeinse Limes waarvan we zeggen ‘ja dat ligt daar, dat weten we, maar daar hebben we al veel betere stukken van.’”

Tot slot eist UNESCO dat er goede afspraken zijn rondom het behoud van de grond waar de Limes onder ligt, vóór het een gebied tot Werelderfgoed benoemt. UNESCO vindt het namelijk belangrijk om zeker te weten dat het voorgedragen gebied goed te beschermen is.

Het nut van onzichtbaar Werelderfgoed

Gemeentes spelen een belangrijke rol in het bepalen van het beleid rondom de Limes. Voor hen kan het soms lastig zijn om het nut van het behoud van de grond waaronder de restanten liggen, in te zien: waarom zou je resten beschermen, als je ze toch niet kunt bekijken?

Voor Leene daarentegen is het belang van het beschermen van het ondergrondse monument helder: “Op dit moment kunnen we het dan nog wel niet uit de grond halen, maar misschien hebben we over 100 jaar wel betere conserveringsmethodes, waardoor we het dan wél kunnen bewaren. Het ligt daar al 2000 jaar onder de grond, laten we het nu in de grond behouden.”

Daarnaast kan het gemeentes toerisme-inkomsten opleveren als UNESCO de Limes in hun gebied tot Werelderfgoed benoemt. Volgens Leene zal de benoeming er namelijk voor zorgen dat het Nederlandse deel van de Limes aan bekendheid wint en daardoor bezoekers trekken.

Kans van slagen

Leene schat de kans op de titel van UNESCO Werelderfgoed voor de Nederlandse Limes hoog in: wel 90 procent. Míts het lukt om vóór 2021 genoeg wetenschappelijk bewijs voor de ondergrondse schatten te vinden en afspraken te kunnen maken met gemeentes over het behoud van de grond waaronder de Limes ligt.

Het is afwachten wat UNESCO gaat beslissen. Mocht de jury uiteindelijk het belang van de Nederlandse Limes niet inzien, kunnen gemeentes altijd nog een voorbeeld nemen aan de Flevolanders: die benoemden hun natuurgebied gewoon zélf tot Werelderfgoed.