“Brazilië is meer dan corruptieschandalen en schietpartijen”    
interview, gepubliceerd op 23 Sep 2019, door Anne Rombouts

Joost de Jong (52) is Latijns-Amerika correspondent voor het Algemeen Dagblad. Daarnaast klust hij bij als nachtredacteur voor De Persgroep en doet hij de eindredactie voor een aantal Nederlandse uitgeverijen. Toen hij in 1998 voor het eerst in Brazilië kwam werd hij op slag verliefd op het land. Een aantal jaar later verhuisde hij voorgoed daarheen. “Met slechts twee koffers en een rugzak ben ik in het vliegtuig gestapt.”

Eind jaren negentig kreeg De Jong een Braziliaanse vriendin, met wie hij voor het eerst in Brazilië kwam. In de jaren die volgden is hij vaak terug geweest en toen de relatie uit ging heeft hij een jaar in Natal, het noordoosten van Brazilië gewoond. “Vanuit daar heb ik veel gereisd en in die periode besloot ik: Als ik later groot ben, wil ik in dit land wonen en werken.”

Wat Brazilië zo bijzonder maakt voor De Jong kan hij niet in een aantal woorden samenvatten: “Elke streek heeft andere gewoontes, culturen, eten, drinken en dansen”, vertelt hij vol passie. Ook op politiek en sociaal gebied is Brazilië een land met een enorme verscheidenheid. “Dat maakt je als journalist natuurlijk enorm nieuwsgierig naar hoe dingen in elkaar zitten.” Toch is er niet altijd de mogelijkheid om de verhalen te maken die hij wil.

Uitgeloot
Van een journalistieke carrière had De Jong altijd al gedroomd, maar het proces om daar te komen was niet altijd even makkelijk. Hij werd twee keer uitgeloot voor de School voor Journalistiek. Vervolgens begon hij aan de studie Maatschappijgeschiedenis omdat hij zich daar in het vierde jaar kon specialiseren in journalistiek, maar de combinatie van zelfdiscipline en weinig contacturen vond De Jong erg zwaar. “Als ik niet op bed lag, liep ik voornamelijk mijn moeder in de weg.”

Uiteindelijk koos De Jong ervoor om communicatie te studeren in Utrecht. Via zijn vader, die ook journalist was, kwam hij binnen op de redactie van Het Vrije Volk in Rotterdam, waar hij als amateurvoetbalredacteur aan de slag ging. Daarna heeft hij nog bij Radio Rijnmond gewerkt en heeft hij samen met een paar studievrienden zijn eigen reclamebureau gehad. Samen maakten ze communicatieplannen en reclame-uitingen voor bedrijven.

Zelfreflectie
Na een jaar kwam De Jong erachter dat dit niet was wat hij zocht. “Ik kreeg pijn in mijn buik van dat reclamebureau omdat ik het eigenlijk helemaal niet leuk vond.” Deze kleine zelfreflectie spoorde hem aan om iets te doen waar wel zijn hart lag. De pijn in zijn buik maakte uiteindelijk plaats voor vlinders toen hij voor het eerst voet zette op Braziliaanse bodem.

Hij besloot zijn leven zo in te richten dat het mogelijk zou zijn om voor langere tijd de oceaan over te steken. De Jong ging op zoek naar opdrachten die hij vanuit Brazilië kon doen, hij werd freelancer voor onder andere het AD en zette zijn huis in Nederland te koop. Dat was makkelijker gezegd dan gedaan. Nederland zat in 2010 op het dieptepunt van de huizenmarkt en ook zijn moeder werd ernstig ziek. “Dan besluit je natuurlijk niet zomaar om naar de andere kant van de wereld te verhuizen.” Toen dit drie jaar later achter de rug was, pakte De Jong voorgoed zijn koffers.

Hectisch
Het leven als freelancer kan heel hectisch zijn, vertelt De Jong. Aangezien hij per stuk betaald krijgt, moet hij altijd op zoek naar verhalen. Toen hij aankwam in Brazilië was dat geen probleem, in die tijd was het land booming. Het maakte zich klaar voor zowel het WK-voetbal als de Olympische Spelen. Voor de nieuwbakken freelancer was er werk in overvloed: “Van een voetbalstadion dat mogelijk niet op tijd af zou zijn, tot aan elk grassprietje waar een Nederlands bedrijf bij betrokken was, in alles zat een verhaal.”

De Jong vertelt dat hij met het AD altijd moest overleggen wat hij wilde doen en waar hij naartoe ging, want alles kost geld. Een aantal jaar geleden werd er makkelijker toestemming gegeven voor zijn ideeën dan nu. “Meteen na de Olympische Spelen is de interesse voor Brazilië als een plumpudding in elkaar gezakt.” Dat heeft deels ook te maken met de journalistieke benadering van het AD. Die is tegenwoordig meer gericht op Nederland sinds het dagblad is samengevoegd met haar regionale kranten.

De Jongs werk als freelance correspondent wordt grotendeels geleid door de actualiteit. “Bijvoorbeeld toen de Amazone een paar weken geleden in brand stond, wilde iedereen daarover lezen.” Maar verder krijgt hij bijna niks meer in de krant over Brazilië. “Dat komt omdat de nieuwsitems de laatste jaren voornamelijk over geweld en corruptie gaan. Natuurlijk ook heel interessant, maar bij het AD zeggen ze dan: ‘Joh Joost, nu weten we het wel.’”

Doordat er minder verhalen te maken waren over Brazilië, ging De Jong op zoek naar andere opdrachtgevers. Hij werkt nu ook als eindredacteur van verschillende Nederlandse uitgeverijen en voor De Persgroep doet hij de nachtredactie. Dat compliceert soms wel het werk dat hij voor het AD doet. “Als er ineens iets is dat in de krant moet en het AD zegt ‘we willen nu een stuk over de Amazone’ dan heb ik niet altijd tijd.” De Jong geeft aan dit soms wel lastig te vinden: “Het AD is een fijne opdrachtgever die ik goed wil bedienen. Dus dan ga je om 6 uur je bed uit, of ’s avonds tot laat door.”

Concessies
Ondanks dat De Jong het erg leuk vindt om zo veel verschillende dingen te doen, is dat soms stressvol. Hij geeft een voorbeeld over een Nederlander die een paar weken geleden opgepakt werd in Brazilië vanwege een grote drugszaak. “Voor het AD is dat meteen nieuws. Maar dan ga je onderzoek doen, je belt met zijn advocaat en de ambassade. Voor je het weet ben je een week verder zonder een letter getypt te hebben. Dat is niet altijd makkelijk te combineren met de rest.”

Ook zijn persoonlijke leven speelt een rol. Toen hij naar Brazilië kwam, was hij niet gebonden aan iemand. Hij had grootse ideeën over de prachtige verhalen die hij over dit land kon maken. Hij wilde de wereld laten zien dat Brazilië meer is dan corruptieschandalen en schietpartijen.

“Er zijn hele mooie verhalen te maken, bijvoorbeeld over de afro gemeenschap in Bahia of Zika-baby’s in het noordoosten van Brazilië, alleen kan ik die verhalen niet kwijt.” Maar dat is niet het enige dat De Jong tegenhoudt. Ondertussen heeft hij een vrouw en twee kinderen. Zolang zijn vrouw nog studeert, is het praktischer om vanachter zijn bureau te werken in plaats van een week op pad te gaan voor een reportage. “Ik heb in die zin wel concessies gedaan aan mijn journalistieke idealisme. Ik moet nu vooral praktisch zijn, die airco moet gewoon draaien hier.”

Braziliaanse bruiloft
Toch heeft De Jong niks te klagen. Hij heeft bewust voor dit leven gekozen. Op een van zijn reizen leerde hij zijn vrouw kennen. Zij is afkomstig uit de binnenlanden van Brazilië. “Op een gegeven moment heb ik aan haar gevraagd ‘joh ik ben van plan om naar Rio te verhuizen, wat vind je ervan om dat samen te doen?’ En gelukkig wilde ze dat wel. Toen heb ik haar ook maar meteen ten huwelijk gevraagd”, zegt hij met een grijns.

De bruiloft was een groot feest. De Jong en zijn vrouw trouwden in Porto Seguro, een stad in het zuiden van Bahia. In een kerk op een berg met uitzicht over zee gaven ze elkaar het jawoord. Aansluitend was er een feest op het strand met heel veel mensen. Naast de vele Braziliaanse bruiloftsgasten waren ook De Jongs vier zussen en beste vrienden vanuit Nederland naar Brazilië afgereisd om deze dag met het nieuwe echtpaar te vieren. Ondertussen hebben De Jong en zijn vrouw twee kinderen, een zoon van vier en een dochter van net twee weken.

Verschrikkelijk
Nu het WK-voetbal en de Olympische Spelen lang en breed achter de rug zijn is het tamelijk rustig rondom Brazilië. Toch domineerde het land eind augustus weer de internationale media. Niemand kon om Bolsonaro en “zijn” Amazone heen. De Jong heeft een sterke mening over de Braziliaanse president en geeft aan het verschrikkelijk te vinden om in een land te leven waar een politicus aan de macht is die vele minderheidsgroepen discrimineert.

Hij vertelt dat zijn ouders allebei de Tweede Wereldoorlog bewust hebben meegemaakt. Hij groeide op met het idee dat zoiets als de oorlog nooit meer mocht gebeuren. Dit leidde tot een opvoeding waarin vrijheid en gelijkheid van iedereen centraal stonden. “Als je dan in een land woont waar zo veel verschillende groeperingen samenwonen, een land waar de helft van de bevolking zwart is, met een president die deze groeperingen onderdrukt… Ja, dat is verschrikkelijk.”

Weerzinwekkende man
Het beeld dat mensen nu van Brazilië hebben is totaal anders dan een paar jaar geleden, vertelt De Jong. Toen was het land een voorbeeld voor hoe je sociale armoede kan opheffen. Tegenwoordig is dat beeld compleet omgeslagen. Tot op de laatste dag van de verkiezingen dacht, of beter hoopte, De Jong dat Bolsonaro niet de meerderheid van de stemmen zou krijgen. “Op de avond van de uitslag is het eerste wat mijn vrouw tegen mij zei: ‘Zullen we weg gaan?’ Dat is niet gebeurd, en Bolsonaro op zich is ook geen reden om te vertrekken, maar het geeft wel de sfeer aan.”

Aan de andere kant is het voor De Jong erg interessant om in deze fase in Brazilië te zijn, zeker als journalist. “Het is fascinerend om te zien, en met mensen te praten over hoe de situatie zich na de verkiezingen heeft ontwikkeld.” In zijn verslaggeving moet De Jong voorzichtig zijn in wat hij over de president zegt. Brazilië is de afgelopen jaren namelijk sterk gedaald in de World Press Freedom Index van Reporters Sans Frontières. “Als journalist moet ik wel oppassen, maar als mens kan ik wel gewoon zeggen dat ik het een weerzinwekkende man vind die Brazilië te schande maakt.”

Kwetsbaarheid
Vooral minderheden hebben het dus erg zwaar onder de regering van Bolsonaro, maar ook vrouwen hebben het niet makkelijk. Onlangs postte De Jong op Twitter een update over de lugubere moordzaak tegen Bruno Fernandes, de keeper van een grote Braziliaanse voetbalclub. Hij zou in 2010 zijn vriendin hebben laten ontvoeren en vermoorden. Haar lichaam werd daarna in stukken gehakt en aan honden gevoerd.

Geweld tegen vrouwen is een enorm probleem in Brazilië. Volgens het Braziliaanse onderzoeksinstituut Datafolha waren er in 2018 4.7 miljoen gewelddadige aanvallen van mannen tegen vrouwen. De Jong, net vader geworden van een dochter, geeft aan nog niet nagedacht te hebben over de toekomst van zijn dochter in een land waar vrouwen enorm kwetsbaar zijn. Daarvoor leeft de kersverse vader nog te veel op een roze wolk. “Wel hoop ik dat ik mijn kinderen, met name mijn dochter, zo sterk opvoed dat ze zich tegen die kwetsbaarheid kan wapenen en er niet te veel last van heeft.”

Of De Jong ooit de mooie verhalen kan maken waar hij van droomde toen hij in Brazilië kwam wonen zal de toekomst uitwijzen. Zijn vrouw hoopt volgend jaar af te studeren. “Als zij ook een baan heeft en er meer geld binnen komt, wie weet dat ik dan meer tijd krijg om dat soort verhalen te maken.” Voorlopig blijft De Jong gewoon doen wat hij doet en daar is hij erg tevreden mee. “Het stelt me in staat het leven te leiden dat ik wil, dat is natuurlijk ook belangrijk.”