Bram Vermeulen (50) is een van de meest vooraanstaande Nederlandse buitenlandjournalisten. Als Afrika- en Turkije-correspondent werkte hij jarenlang voor de NOS en NRC Handelsblad. Vanaf 2010 maakte hij reisdocumentaires bij de VPRO, waaronder In Turkije, Langs de Grenzen van Turkije, Dwars door Afrika, De Trek en Sahara. In 2021 startte hij met de serie Frontlinie, die inmiddels aan zijn vijfde seizoen toe is. In zijn journalistiek duikt hij diep in de oorzaken van conflicten en geopolitieke verschuivingen, met een scherpe blik op de rol die het Westen hierin speelt.

Bram Vermeulen groeide op in het land van Maas en Waal, en komt uit Wemel. “Wamel,” corrigeert hij met een glimlach. Al vroeg wist hij dat hij journalist wilde worden. “In eerste instantie omdat ik schrijven heel erg leuk vond. Op de lagere school won ik opstelwedstrijden en ik genoot ervan om verhalen te maken. Daarnaast was ik gefascineerd door radio. Ik had thuis mijn eigen radiostudio gebouwd. De mast reikte niet verder dan het einde van de straat, maar het gevoel van uitzenden, van verhalen delen, was er al.”

Zijn eerste stappen richting de journalistiek zette hij op jonge leeftijd. “In Wamel woonde een lokale filmer die met een camera op pad ging en verhalen van dorpsbewoners vastlegde. Ik mocht met hem mee, eerst om het statief te dragen, later om zelf stukjes te presenteren. Dat was mijn eerste kennismaking met beeld en journalistiek. Al snel had ik besloten: ik wil journalist worden en ik wil reizen. Dat moest hand in hand gaan.” Vermeulen studeerde aan de School voor Journalistiek in Tilburg waarna hij internationale betrekkingen ging studeren in Amsterdam. Hij werkte hierna bij de Wereldomroep en de NOS Radio, om uiteindelijk correspondent in Zuid-Afrika te worden voor het NRC.

“Ik wil die wielen voelen rijden, weet je wel”

Voor Vermeulen was journalistiek niet alleen een manier om verhalen te vertellen, maar ook om de wereld te leren begrijpen. “Ik wilde altijd verder weg, altijd in beweging zijn. Op het moment dat ik in beweging kom – of het nu in de trein, het vliegtuig of de auto is – hangt er een gevoel van opwinding in de lucht. We gaan iets beleven. Je voelt het in alles: al je zintuigen worden geprikkeld, je poriën openen zich, en je begint alles in je op te nemen. Hoe vreemder de omgeving, hoe interessanter ik het vind. Pas als je ergens bent waar alles anders is dan je gewend bent, besef je hoe klein jouw perspectief is.”

Die ontdekkingstocht heeft hem gevormd als journalist. “Toen ik nog in Hilversum werkte en de wereld via kranten en boeken leerde kennen, dacht ik dat ik begreep hoe alles in elkaar zat. Pas toen ik begon te reizen, ontdekte ik hoe beperkt mijn blik was. Dat proces is nog steeds niet afgelopen, ik blijf elke dag leren.”

Waarom is buitenlandjournalistiek zo belangrijk?

“Veel mensen denken dat oorlog iets is van tachtig jaar geleden, iets wat ver weg gebeurt. Maar dat is niet zo. Wij spelen een rol in al die verhalen over de hele wereld. Ons beleid, onze bedrijven, onze geschiedenis: het is allemaal verweven met wat er in andere delen van de wereld gebeurt. Dat besef groeide pas toen ik echt begon te reizen.”

Juist daarom is diepgravende buitenlandjournalistiek voor Vermeulen zo waardevol. “Slechte buitenlandreportages beschrijven bij protesten alleen letterlijk wat er gebeurt: er wordt met stenen gegooid, gebouwen worden in brand gestoken. Maar goede journalistiek gaat een laag dieper. Waar komt die woede vandaan? Wat is er in het verleden gebeurd dat tot deze situatie heeft geleid? En hoe raakt dat ons hier?”

In de reportages die hij maakt voor het programma Frontlinie probeert Vermeulen altijd de waarom-vraag te stellen. Hij reisde onder andere af naar Nieuw-Caledonië, Ghana en Groenland. Een verhaal dat hem bijbleef vanwege zijn gelaagdheid speelde zich af in Kenia bij de Italiaanse schrijfster Kuki Gallmann. Zij bezit daar een natuurpark van 200 vierkante kilometer. “Om haar heen brak droogte uit en lokale veehouders zagen hun koeien sterven. Aan de andere kant van het hek op haar land was nog groen gras, dus dreven ze hun koeien daar naartoe. Dat leidde tot gewapend conflict. Dit was een van de eerste keren dat ik met eigen ogen zag hoe klimaatverandering letterlijk leidt tot strijd tussen de ‘haves’ en ‘have-nots’.”

“Degene die voor 50.000 euro een olifant komt schieten, dat is een jager. En degene uit het dorp die een bokkie opeet ’s avonds, dat is een stroper.”

Het verhaal van Gallmann staat volgens Vermeulen niet op zichzelf. “Het past in een bredere geschiedenis. Europese kolonisten namen enorme stukken land in bezit onder het mom van natuurbeheer en hulp. Maar dat betekende ook dat de oorspronkelijke bewoners werden buitengesloten. Denk aan Zuid-Afrika, waar witte landeigenaren de natuurparken beheren en zwarte inwoners nauwelijks toegang hebben. Het idee dat wij als westerlingen de wereld moeten beheren en beschermen is diepgeworteld.

Onder het mom van beheer mogen deze dieren ook nog eens worden afgeschoten. “Degene die voor 50.000 euro een olifant komt schieten, dat is een jager, degene uit het dorp die een bokkie opeet ’s avonds, dat is een stroper. Dat is een voorbeeld van een thema dat je klein moet maken door het helemaal op een familie te richten. Dat zijn verhalen die niet letterlijk over ons gaan, maar die wel alles met ons te maken hebben.”

“We hebben de grondstoffenrace verloren“

Waar Vermeulen de wereld over gaat op zoek naar verhalen die onlosmakelijk met ons verbonden zijn, ziet hij dat veel journalisten zich tegenwoordig blind staren op de VS en Europa. “Hadden zij dit niet gedaan, dan hadden zij gezien dat China 25 jaar geleden al bezig was aan een enorme opmars. Zij investeerden grootschalig in Afrika en legden infrastructuur als wegen, spoorlijnen, havens aan in ruil voor toegang tot grondstoffen die nu onmisbaar zijn voor onze groene transitie. Denk aan: kobalt, lithium, koper—alles wat we nodig hebben voor batterijen en elektrische voertuigen.”

Dat brengt volgens hem voor het Westen een ongemakkelijke realiteit met zich mee waar niet veel over wordt gepraat. “We hebben de grondstoffenrace verloren. China beheerst nu een groot deel van de verwerking en productie. Bedrijven als Apple, Tesla en Google kunnen straks niet meer zonder China. En wat zie je? Populisten als Trump worden boos en leggen tarieven op in een poging de controle terug te winnen. Maar het is te laat. De nieuwe wereldmacht is niet zoals de Briste wereldmacht van de 19de eeuw gebaseerd op steenkool en niet op olie zoals die van Amerika in de 20ste eeuw, maar op de gronstoffen die China nu in handen heeft.” Volgens Vermeulen heeft deze grondstoffenwedloop wereldwijd verstrekkende gevolgen. “De oorlog in Oekraïne is in essentie een grondstoffenoorlog. De conflicten in Oost-Congo draaien ook om grondstoffen. Dit zijn de echte machtsverschuivingen, en wij zijn te laat om daar nog iets aan te doen.”

Vermeulen benadrukt dat de politieke kentering naar rechts ook in Nederland is gemaakt. “Ik denk niet dat Nederland wordt binnengevallen, maar politieke instabiliteit zal ons van binnenuit raken. Populisme eindigt nooit goed. We zijn van het midden steeds verder naar rechts opgeschoven. Nu zitten we in een land waar de prijzen stijgen, woningen onbetaalbaar zijn. Dit eindigt niet goed. En nee, dat ligt niet alleen aan Poetin, zoals Rutte roept. Dit is de consequentie van jarenlange geopolitieke verschuivingen die we te laat hebben opgemerkt.”

Journalistiek als hoeder van de democratie

Journalistiek is volgens Vermeulen een onmisbare factor binnen de democratie. “Je moet afstand houden van de macht. De taak van journalistiek is niet om in de kringen van politici te blijven hangen, maar om uit te zoeken wat de gevolgen van beleid zijn voor gewone mensen. Daar ligt onze verantwoordelijkheid.”

Voor jonge journalisten heeft hij een duidelijk advies. “Leer een taal die niet iedereen spreekt. Chinees, Arabisch, Swahili—dat maakt je van meerwaarde. En wees je ervan bewust dat elk verhaal belangen heeft. Het algemene narratief wordt vaak bepaald door de macht. Blijf nieuwsgierig en durf te onderzoeken of het klopt.”

Tot slot heeft hij een waarschuwing. “Staar je niet blind op jezelf. Kijk naar de wereld, naar bewegingen die zich over decennia ontwikkelen. Populisme, geopolitiek, klimaatverandering: het zijn geen op zichzelf staande fenomenen, maar ze zijn met elkaar verbonden. Als journalist is het je taak om die verbanden te laten zien.”