Een jongetje op een rode loopfiets verlaat met zijn vader via de monumentale ingang van Diergaarde Blijdorp het park. “Er zijn ook leeuwen en ezels,” zegt hij met een grote lach tegen zijn vader, terwijl hij een poster op de muur bekijkt. “Die gaan we de volgende keer zien,” belooft pa. Tijdens de Open Monumentendagen staan in het park voor één keer niet de dieren, maar de gebouwen centraal.

Enkele zonnestralen vallen door het grijze wolkendek op de letters en de gekleurde vlaggen boven de oude, monumentale ingang van de Rotterdamse dierentuin. Ariane Koleven, die al 35 jaar vrijwilligerswerk doet in Blijdorp, is blij met die zon: “Gisteren zijn er groepen in de laatste tien minuten zeiknat geregend.”

Ans (tweede van rechts) luistert aandachtig naar gids Ariane
Bij de ingang krijgen bepaalde mensen groene polsbandjes voor een speciale rondleiding. De bandjes geven alleen toegang tot het 160 jaar oude park tijdens de rondleiding en het kwartier daarvoor. Een oudere man met een blauwe jas besluit nog even snel een rondje door de dierentuin te lopen. Hij is plantenkenner en wil de bijzondere vegetatie nog even bewonderen. Ariane, net als alle vrijwilligers gehuld in een oranje bodywarmer, overlegt ondertussen druk gebarend met haar collega de route die ze gaan lopen. De man in de blauwe jas is precies op tijd terug.

Monumentenpromotie

Diergaarde Blijdorp is één van de ruim vierduizend instellingen die meedoen aan de Open Monumentendagen, dit jaar op 9 en 10 september. Sinds 1987 kunnen bezoekers elk jaar in het tweede weekend van september duizenden monumenten gratis of tegen een kleine vergoeding bezoeken. Zodoende probeert de organisatie de interesse en de belangstelling voor monumenten en erfgoed te vergroten.

De dierentuin geeft aan dit weekend invulling door speciale rondleidingen te geven langs de vele monumentale panden in het park. “Ik ben al minimaal twintig keer in Blijdorp geweest,” zegt Ans Batels, een van de deelnemers aan de rondleiding. “Als kind kwam ik er al met school en mijn ouders. Later, toen ik hier vlakbij woonde, heb ik een abonnement gehad op het park. Nu wonen we wat verder weg, maar we komen elke twee jaar nog een keer terug. Toen we hoorden van deze speciale architectuurrondleiding, hebben we meteen een kaartje gekocht. Het leek ons erg leuk om een keer wat meer informatie te krijgen over de gebouwen in plaats van de dieren.”

Renovaties

De kenmerkende halfronde tegels zijn op vele dakranden terug te vinden De rondleiding van een kleine anderhalf uur begint bij enkele monumentale gebouwen die in de afgelopen jaren zijn gerenoveerd. Hekken omringen het voormalige roofdierenverblijf uit 1939. De renovatie van het gebouw verloopt door asbestvondsten langzamer dan gepland. Voor de rondleiding maakt het niet uit: het gaat om de buitenmuren en deze zijn nog zichtbaar. Het ruitvormige patroon met knikkers in de hoeken is kenmerkend voor de stijl van ontwerper Sybold van Ravesteyn. De architect kreeg de opdracht om een nieuw park te ontwerpen voor de Diergaarde, aangezien er op de oude locatie aan de Kruiskade te weinig ruimte was. Zijn ontwerp, gebouwd tussen 1939 en 1941, is een eigen invulling van de stroming van het Nieuwe Bouwen. Zijn ontwerpen tonen weliswaar openheid, maar de functionaliteit en rechte lijnen zijn vervangen door kleine details en ronde vormen.

“Wat een werk. Daar sta je normaal niet bij stil” Dit is ook te zien aan de vele dakranden. Speciale halfronde tegels verbinden het dak met de gevels. “Op dit moment is er nog maar één fabriek in Nederland die deze tegels maakt,” vertelt Ariane, “dus dat zorgt voor hoge kosten.” Een alternatief voor deze tegels bestaat niet, omdat het ontwerp van het gebouw door zijn monumentenstatus niet mag worden aangepast. “Wat een werk,” mompelt Ans. “Daar sta je normaal echt niet bij stil.”

Multifunctionele hal

De herinneringen aan de aquaria in de Rivièrahal zijn nog aanwezig De groep vervolgt zijn weg en het dak van de Rivièrahal komt in het zicht. De hal uit 1939 overleefde als een van de weinige Rotterdamse gebouwen de Tweede Wereldoorlog. Het oorspronkelijke plan voor een wintertuin werd daarom in de ijskast gezet, zodat de ruimte de functie kon krijgen van een evenementenhal, theater en examenlocatie voor de stad Rotterdam. Door de opening van De Doelen in 1966 kon de Rivièrahal weer huisvesting geven aan tentoonstellingen en verschillende vissen en reptielen. De gordijnrails binnen aan het plafond verraadt desondanks nog de vroegere functie van het gebouw.

Het bijzondere ontwerp van de hal met het aflopende dak zorgt ervoor dat elk raam zijn eigen afmeting kent, waardoor de kosten voor goede isolerende ramen hoog liggen. Uit financiële overwegingen hebben de aquaria dus plaatsgemaakt voor een binnenspeeltuin. De naastgelegen tropische hal met vogels en planten zorgt nog wel voor kleine zweetdruppels op de voorhoofden. De hitte doet voor een klein moment de warme zomer herleven. De man trekt zijn blauwe jas uit.

Nieuwe blik

De bekende brug in Diergaarde Blijdorp is een van de vele monumenten in het park De tocht door de dierentuin voert verder langs de giraffen en tijgers naar de bekende grote brug en het Maki’s-eiland. Hun monumentale verblijf doet Ans terugdenken aan één van haar eerste bezoeken aan de dierentuin. “Dat was vroeger een leslokaal. Toen ik op school zat, heb ik daar nog een zeehondje vastgehouden. Dat maakte wel indruk.”

Terwijl gids Ariane op weg naar het voormalige theehuis stevig de pas erin houdt, draait ze soms haar hoofd naar achter. Ze merkt dat de groep niet meer compleet is. Verderop staat een deel bij de olifanten te kijken. “Ach, het maakt niet uit wie ik bij de ingang aflever,” zegt ze lachend, “als het er maar genoeg zijn.”

De rondleiding nadert haar einde. De weg terug leidt langs enkele verblijven die wegens verbouwing of permanent gesloten zijn. Het toont de nadelen van monumentale gebouwen: soms ontbreekt het geld voor restauratie en vanwege de monumentale status mag het ontwerp niet veranderen. Zo gaat de voormalige berenkuil schuil onder een grote berg aarde, planten en bomen.

“Je kijkt nu met andere ogen” De groep is terug bij de ingang. “Het is leuk om te weten dat achter alle gebouwen een heel plan zit dat al decennia oud is,” zegt Ans na afloop. “Dat zorgt ook voor meer begrip als er tijdens een bezoek iets wordt verbouwd of gerenoveerd. Ik ben al vaak in Blijdorp geweest, maar heb toch weer veel nieuwe dingen gezien. Je kijkt nu met andere ogen naar de dierentuin.”