Opkomen voor kwetsbare mensen is waar Jolien de Vries (35) haar beroep van heeft gemaakt en De Tegel in 2019 voor heeft gewonnen. Bij Follow The Money onderzoekt ze waar de honderd miljard euro per jaar bedoeld voor de zorg naartoe gaat. Veel geld blijkt niet bij patiënten, maar bij zogeheten ‘zorgcowboys’ terecht te komen. De Vries noemt het gebrek aan toezicht op zorginstellingen schrijnend: ‘Als er zo’n gevaarlijk en roekeloos iemand losloopt in de zorg, dan duurt het heel lang voordat er iets gebeurt en heel vaak gebeurt er niks.’
Zorgcowboys
Voordat De Vries bij Follow The Money ging werken, werkte ze als onderzoeksjournalist bij Pointer NPO Radio 1. Hier kwam ze door vele tips erachter hoeveel geld er in de zorg om gaat, maar hoe weinig toezicht erover is. ‘Een meneer dacht dat de zorginstelling waar zijn zwaar gehandicapte zoon verbleef het geld eigenlijk voor andere dingen gebruikte dan zorg. Er bleek inderdaad geen controle te zijn op het zorgbudget van de zoon. Dus die instelling kreeg geld, twee ton per jaar ofzo, en je moest maar geloven dat ze dat dan echt aan die jongen uitgaven. Terwijl die vader zei, “Nou, ik kom er elke dag en er gebeurt niks met hem. Hij zit alleen in zijn kamertje”. Heel sneu.’
En daarom onderzoekt De Vries zorgcowboys, malafide uitzendbureaus en slachteroffers van seksuele intimidatie. Zorgcowboys steken het geld dat bedoeld is voor de zorg in hun eigen zakken. ‘De zorg is natuurlijk door ons allemaal gefinancierd met premie- en belastinggeld en het gaat ook heel direct om mensen die ziek of oud zijn en hulp nodig hebben. Ik zie dat er heel veel misgaat en dat het eigenlijk door bijna niemand anders wordt opgepakt. De journalistiek kan daar echt een rol in spelen door dit soort dingen aan te kaarten.’
Jolien de Vries op het kantoor van Follow The Money. Foto: April van de Griendt
We zitten op de grijze stoffen bank in de hoek van het Follow The Money kantoor, dat zich boven een oude autogarage bevindt. Tijdelijk zit de redactie op de vierde verdieping in plaats van de tweede verdieping, omdat er verbouwd wordt. Hierdoor kom je her en der nog verhuisdozen tegen en zijn twee redactieleden bureaus aan het verplaatsen. De betonnen muren en het plafond met TL-buizen geven een sobere uitstraling.
Je onderzoekt nu bij Follow The Money nog dezelfde onderwerpen als eerst bij Pointer Radio. Waarom heb je die overstap gemaakt?
‘Ik vind dit een heel inspirerende organisatie, omdat het puur draait om onderzoeksjournalistiek. Het is ook opgezet als een onafhankelijke onderzoeksredactie die volledig gefinancierd wordt door abonnees. Hier krijg je dus alle ruimte om onderzoek te doen en langere tijd met iets bezig te zijn. Je hebt daar heel veel vrijheid in en dat vond ik gewoon de ideale plek om te werken.’
Een van haar grootste projecten was de podcast De Wetten van Koos, geproduceerd samen met Eelke van Ark (FTM) gedurende twee jaar. Het ging over Koos Föllings, een typisch voorbeeld van een zorgcowboy. ‘Kijk, in de zorg kan iedereen een bedrijf oprichten. Koos was de eigenaar van het bedrijf, de enige aandeelhouder en de behandelaar dus kon hij gewoon bepalen wat er in die organisatie gebeurde en waar het geld naartoe ging.’
Hij behandelde mensen terwijl hij hier geen geschikte opleiding voor had gedaan. Zo liet hij GGZ-patiënten direct stoppen met hun medicatie, zonder het stapsgewijs af te bouwen. Doordat de kwetsbare mensen niet de hulp kregen die ze nodig hadden, ontstonden verontrustende situaties. De Vries toonde aan dat er in totaal 97 Nederlandse zorginstellingen waren met een verdacht hoge winstmarge, maar Föllings was wel een ‘buitencategorie’. ‘Iemand die zich ook nog eens voordoet als psychotherapeut, onverantwoord behandelt en veroordeeld is voor stalking.’
In de laatste afleveringen van de podcast geef je ook kritiek op de maatschappij. Föllings sprong in een gat in de markt en hij kon zijn gang gaan. Waarom kan dat in Nederland?
Er ontsnapt een korte lach, of misschien beter te beschrijven als een zucht uit frustratie en onmacht. Ze antwoordt genuanceerd: ‘Ja, dat heeft te maken met de manier waarop we de zorg georganiseerd hebben en met wat voor type mens hij is. Allereerst, hij waant zichzelf een soort god die het best weet wat iedereen moet doen. Dus hij moet eigenlijk een halt worden toegeroepen. Je zou denken, zeker bij jeugdzorg of kwetsbare GGZ-cliënten, dat niet iedereen zomaar met de mensen in aanraking kan komen. Gek genoeg is dat dus wel zo.’
Journalistieke code
De Inspectie van Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) kreeg in 2013 de eerste melding binnen tegen Föllings’ bedrijf, waarna er over de jaren heen ruim 30 meldingen volgden. Pas in 2018 en 2019 werd het bedrijf gecontroleerd, maar er veranderde weinig. ‘Als je hem gewoon jaren door laat gaan, dat vind ik echt verwijtbaar en bizar! En daar hebben ze helaas nooit over in gesprek willen gaan met ons.’
De zorg en het toezicht op de zorg is zo versnipperd – onder tien (!) verschillende fraudebestrijders – dat er juist niemand de verantwoordelijkheid neemt. ‘Dus als er zo’n gevaarlijk en roekeloos iemand losloopt in de zorg, dan duurt het heel lang voordat er iets gebeurt en heel vaak gebeurt er dus niks.’ En daarom voelde de Vries de verantwoordelijkheid om als journalist dit aan het licht te brengen en men te waarschuwen. Zo hebben zij en haar collega’s ervoor gekozen in gesprek te gaan met Föllings en het op te nemen en te laten horen in hun laatste podcastaflevering, zonder zijn toestemming.
Dus om je journalistieke rol te vervullen, brak je de journalistieke code?
‘Ja, wij wilden het zelf heel graag, omdat wij er echt van overtuigd zijn dat dit een heel gevaarlijke man is, die heel veel schade heeft aangericht. De opname gaf een goed beeld van Föllings en daarmee het beeld van gevaarlijke mensen in de zorg.’
Bovendien had de redactie juridisch advies gevraagd. Volgens de advocaat is er een punt te maken dat er een zwaarwegend maatschappelijk belang is om Föllings’ opname uit te zenden, omdat het inderdaad een misstand aantoont en omdat hij een publiek figuur was. ‘Er zijn wel journalisten die het echt oneens zijn met de keuze om dit te doen, omdat je het vertrouwen in de journalistiek schaadt. Want we zeiden dat we hem niet opnamen, maar deden dat wel en zonden het ook uit.’ De Vries doet het normaal gesproken nooit, behalve ‘als het een totaal gevaarlijke man is die dit op zijn kerfstok heeft.’
Failliet
Na jaren wachten legde de IGJ Föllings’ bedrijf een dwangsom op en in 2021 werd het failliet verklaard. Hij werkt nu als klusjesman. Gemeenten en zorgverzekeraars houden zijn naam in de gaten, maar officieel kan hij een nieuw zorgbedrijf opstarten.
Hoe voelt het nu dat Koos Föllings en andere zorgcowboys, nadat hun instanties failliet zijn gegaan, weer nieuwe zorginstellingen kunnen oprichten?
Haar tot nu toe volle stem verzwakt en ze antwoordt zachtjes: ‘Ja, dat is gewoon bizar, natuurlijk’. Na een korte pauze pikt ze het weer op met een krachtige stem: ‘Ik vind het gewoon echt heel schrijnend, omdat ik gewoon zoveel jonge vrouwen en jongens heb gesproken die nog steeds last hebben van de “behandeling” die hij gegeven heeft. Hij helpt ze totaal níét, hij doet echt het tegenovergestelde en maakt ze afhankelijk van hem.’
Hij gaf de schuld van het faillissement van zijn bedrijf aan Follow The Money.
Jolien lacht trots.
Jullie noemden het al een eer, maar ben je weleens bang geweest dat hij achter jou aangaat?
‘Nee.’
Nee?
‘Nee, niet bang. Ik heb met allerlei mensen gesproken die hij heeft behandeld, die mensen zijn dapper geweest en die lopen veel meer risico dan ik zelf. En dat vind ik niet eerlijk, maar ik denk dat dat zo is, want hij weet heel goed wie hij moet uitkiezen. En als hij het doet, dan moet hij dat lekker doen. Ik ben niet bang voor hem.’
