Documentairemaakster Sarah Sylbing werd samen met haar collega Ester Gould uitgeroepen tot Journalist van het Jaar 2016 en heeft Nederland opgeschud met de documentaireserie Schuldig (winnaar Zilveren Nipkowschijf). Het wekelijkse miljoenenpubliek heeft de Amsterdamse Vogelbuurt en haar inwoners in hun harten gesloten. ‘Alle karakters zijn in de serie leuker dan in het echt.’

Ik zit al even in het EYE Filmmuseum als ik een telefoontje krijg van Sarah. “Ik sta nu op het pontje, ik ben er over 5 minuten.” Ik verwacht een verveelde regisseuse die standaard antwoorden zal geven op mijn vragen. Ze geeft immers al meer dan een half jaar interviews over de succesvolle serie Schuldig en zal onderhand wel klaar zijn met vragen te beantwoorden over dit project. Het tegenovergestelde blijkt waar als een verwaaide en praatgrage Sylbing tegenover mij komt zitten: ‘Zal ik je vertellen over Schuldig?’

Ja, graag. Laten we beginnen met waarom je hebt gekozen voor een documentaire over schulden.

‘Na de documentaires 50 Cent en De Rekening van Catelijne, die beide gaan over een arm gezin met schulden in de Vogelbuurt, werden wij door de omroep Human gevraagd om nog een documentaire te maken over schulden en armoede in Nederland. Bert Janssens (directeur van Human) zegt altijd: ‘achter iedere film schuilt een betere.’ Je hebt op dat moment al veel kennis over het onderwerp, dus dan is het zonde om weer een ander onderwerp te kiezen. Na een jaar onderzoek over armoede en huisuitzettingen in Amsterdam-Noord wilden we steeds beter begrijpen hoe het systeem in elkaar zit. Door een serie te maken waarin we zowel de schuldenaars als de hulpverlening en de schuldeisers volgen, klagen we vooral het systeem aan. Iedereen zit namelijk vast in een geldverslindend carrousel waarin vooral de overheid een hele dubieuze rol speelt door zowel harde standpunten in te nemen met bijvoorbeeld het CIB en aan de andere kant hele dure hulpverlening naar deze mensen te sturen. Dat is een krankzinnige werkelijkheid. ‘

Schuldig was een serie met erg intense scènes, blijf je als maker emotioneel op afstand of doet dit ook wat met jou?

‘Ik ben wel een beetje overspannen geweest na afloop. Het was natuurlijk heel erg intens. Je hebt driekwart jaar gefilmd met deze mensen en heel intensief gemonteerd. Toen kregen we ook ineens al het succes dat niet alleen ons beïnvloedde maar ook de hoofdpersonen. Dus ik heb heel veel contact gehad met de hoofdpersonen tijdens de aftermath van de serie. Ik woonde ook zowat in de winkel van Dennis. Dat kan je niet ineens weer loslaten. Je probeert hun beste vriend te worden in die korte tijd, ze moeten jou namelijk als eerste bellen zo gauw er iets gebeurt. Tuurlijk had ik wel altijd een dubbele agenda, maar soms zie ik een lompe documentairemaker die er niks om geeft, dat kan ik niet. Ik heb mijn gezin dan ook bijna niet gezien tijdens het maken van de serie. Op het moment dat ik bezig ben met zo’n project is dat even mijn kindje.’

Als een documentaire zo’n persoonlijk proces is, hoe blijf je dan als maker neutraal in wat je laat zien?

‘Je maakt denk ik altijd een film vanuit je eigen vooroordelen of standpunten. Als filmmaker heb je ook aannames en een vastomlijnd idee van wat je gaat filmen. De werkelijkheid is altijd grilliger en altijd anders dan je van te voren bedenkt. Neutraal is dan ook niet het goede woord voor Schuldig. Dit is de waarheid zoals Ester en ik die zien.’

Hoe belangrijk was de vorm van deze documentaire?

‘Als we weer één persoon zouden volgen, zou het alleen gaan om wat we vonden van de situatie van deze persoon. Volgden we bijvoorbeeld een schuldenaar, dan zou de documentaire vooral gaan over hoe “schuldig” of “zielig” deze persoon is. Door deze vorm hebben we het systeem kunnen blootleggen. Daarbij is de serie erg character driven. De kijker kan echt gaan geven om de karakters vanwege hun verhaallijnen.’

We kunnen inderdaad wel stellen dat de kijker veel is gaan geven om de karakters. Heel Nederland lijkt bijvoorbeeld verliefd te zijn op Dennis. In hoeverre zijn de karakters en hun verhaallijnen authentiek aan de werkelijkheid?

‘We hadden speciaal voor deze serie een researcher ingezet die heel goed is in het scouten van karakters. Zij kan heel goed zien of iemand het wel of niet goed doet op televisie. Niet alles is helder vanaf het “Alle karakters zijn in de serie leuker dan in het echt”begin, pas tijdens het filmen kom je erachter of er genoeg ontwikkeling in zit. De karakters moesten wel echt onvergetelijk zijn, dus als ze niet memorabel zijn dan worden ze geschrapt. Veel is gevormd in de montagekamer. Het karakter Ditte is echt ontstaan tijdens de montage. Alle karakters zijn in de serie leuker dan in het echt. Je maakt namelijk in de montagekamer een verdikking van iemand. Je hebt documentairemakers die het negatiever maken maar wij maken het liever positiever. Dat gun je iemand ook. Je hebt zoveel macht in een montagekamer, je kan iemand helemaal kapot maken.’

Als de karakters in de montagekamer zo erg zijn bewerkt, hoe zijn ze dan in het echt ten opzichte van de serie?

‘Van Carmelita was ik onder de indruk omdat zij zich niet laat knakken door de hulpverlening, zij blijft er altijd goed uitzien. Die divaesque kant hebben we dan ook benadrukt in de serie. Dat hebben we wel verkeerd ingeschat, want heel Nederland is er over gevallen dat ze haar nagels laat doen, terwijl wij dat nou juist zo mooi vonden aan haar. Wij dachten dat Carmelita één van de helden zou worden en dat had ik minder van Ditte verwacht. Ditte moest best vaak huilen, ze kan soms een beetje een dramaqueen zijn. Ik ben dol op haar, maar soms was dat wel wat vermoeiend. Ze is een ingewikkeld persoon, maar soms kan je niet helemaal iemands psychologie doorgronden, omdat dat te ver voert. Wij hebben maar één keer een huilende Ditte laten zien, maar ik heb haar veel vaker huilend voor de camera gehad. Maar soms moet je iemand ook een beetje tegen zichzelf in bescherming nemen.’

‘Dennis is daarentegen erg makkelijk en echt loveable. Bij Dennis dacht ik wel vaak: gast, please ga iets doen. In de serie gaat hij dan ook veel vaker iets doen dan in het echt, meestal aangemoedigd door mij. Ik zei dan: “Dennis, ga flyeren man.” Ik dacht: er moet wel iets gebeuren. Het gaat nu wel goed met Dennis, maar het blijft een lapzwans. Die winkel moet worden opgeknapt maar dat doet hij natuurlijk allemaal niet. Het is een schat van een man maar geen geboren ondernemer.‘

Dus je hebt wel een paar keer ingegrepen tijdens het filmen.

‘Ik heb twee grote ingrepen gedaan in de serie. De auto van Ditte is een mooi voorbeeld. Ditte werd helemaal kapot gemaakt door de bureaucratie, ze was een hoopje ellende toen we eenmaal klaar waren met filmen. Maar we wilden dat zij ook positief zou eindigen. We hadden haar vanaf het begin neergezet als de gevallen prinses, dus we “ik heb twee grote ingrepen gedaan in de serie”bedachten dat zij een offer moest brengen. Toen kwamen we er op dat ze de auto moest verkopen. Ze dacht er al over na, dus we hebben gevraagd of ze haar auto nú wilde verkopen in plaats van over een paar maanden. Dat is wel een grote ingreep, maar je schiet jezelf wel voor je kop als ze die auto een paar maanden later toch verkoopt. De tweede grote ingreep was dat ik zelf de Echo langs stuurde bij Dennis. Ik heb ze gemaild met de tekst: we hebben een leuk onderwerp voor een artikel. Het idee was dat daardoor meer mensen naar de winkel zouden komen, wat perfect was voor ons omdat op deze manier wij konden suggereren dat de buurt Dennis heeft gered.’

Is iedereen dan wel tevreden met hoe ze uiteindelijk eruit zijn gekomen?

‘Dat denk ik wel. We hebben ook heel erg de solidariteit en warmte van de buurt laten zien, dus de Vogelbuurt is er ook tevreden over. Carmelita heeft het zwaar gehad, vooral vanuit haar familie. Zij vroegen zich af waarom ze de vuile was buiten had gehangen. Maar Carmelita is een erg trots wezen en staat achter haar keuze. Zelfs Ed heeft hele positieve reacties gehad. Godzijdank is iedereen er blij uitgekomen.’

Je bent samen met Ester Gould het afgelopen jaar uitgeroepen tot Journalist van het Jaar 2016. Ook heeft de serie Schuldig diverse prijzen gewonnen als de DDG-award, een Gouden TV Beeld, een Tegel en won je de Zilveren Nipkowschijf. Is erkenning voor jou als maker belangrijk?

‘Dat is natuurlijk te gek. Heel belangrijk vind ik moeilijk om te zeggen, maar ik zou het jammer vinden als de serie geruisloos voorbij zou zijn gegaan. Dat we zoveel prijzen hebben gekregen is alleen maar geweldig. Daarbij vind ik het fijn dat we zowel journalistiek als creatief zijn beloond. We hebben de Tegel gewonnen en daar maakte we een grapje over door te zeggen dat we geen echte journalisten waren,  maar dat vond ik eigenlijk helemaal niet zo onterecht. Niet dat ik per se vind dat ik Journalist van het Jaar ben, maar het onderwerp en de voorresearch is natuurlijk wel journalistiek werk.’

Je hebt anders wel gezegd dat jullie geen journalisten zijn, maar documentairemakers.

‘Er is wel een schemergebied tussen documentairemaker en journalist. Dat statement is wel een eigen leven gaan leiden. Er was een interview met Pauw waar wij hard zouden worden aangepakt met de vraag of de serie wel representatief is omdat we bijvoorbeeld geen Marokkanen laten zien. Toen hebben wij van te voren bedacht wat we zouden gaan antwoorden. We zijn geen journalisten, maar documentairemakers, is daar toen uitgekomen. Dat is toen heel erg een eigen leven gaan leiden. Maar wij zijn zeker wel journalisten.’

Na een jaar Schuldig en een lange nasleep vol prijzen, wat zijn nu je plannen?

‘We gaan nog een podcast doen over een jaar na Schuldig. Dan gaan we bij alle personages maar ook de instanties langs om te kijken hoe het met iedereen gaat. Ook gaan we dan iets inhoudelijker in op de schuldenproblematiek, wat we niet kwijt konden in de serie. Ik wil ook nog een serie maken over het onderwijs, wellicht weer in dezelfde vorm. Verder blijf ik wel gewoon documentaires maken, ik ga niet nu ineens fictie maken. Er is nog  genoeg te leren binnen de documentairefilm, maar ik sluit het ook niet uit om ooit weer iets heel anders te gaan doen.’