Een journalist wil de waarheid vertellen en gebeurtenissen vastleggen en delen met de wereld. Helaas kan niet elke journalist dat. Een van die personen is Handan Tufan (33) een Koerdisch journalist/documentairemaakster. Zij vluchtte in 2017 uit Turkije. “Wij maakten grapjes naar elkaar, zoals ‘dit is mijn laatste werkdag’.”
In Turkije is het al lange tijd niet mogelijk om onafhankelijk nieuws te maken. Journalisten die kritiek zouden hebben op de overheid worden opgepakt. Om die reden is Handan Tufan zeven jaar geleden naar Nederland gekomen, omdat zij zich in Turkije niet veilig voelde als journalist. Zij is niet de enige journalist die uit Turkije is gevlucht, want velen gingen haar voor.
Handan Tufan aan haar eettafel. Foto: Miranda Klavervier
De reis naar Nederland was voor Tufan erg eenvoudig. Ze stapte gewoon in het vliegtuig. “Vluchten voor mij was niet heel moeilijk. Het was voor mijzelf heel luxe.” Eenmaal aangekomen in Amsterdam begon Tufan direct met haar integratie. Om haar stem niet te laten doven, leerde zij de Nederlandse taal. “Mijn integratieproces was makkelijk, maar dat komt ook omdat ik een doel voor ogen heb. Ik wil als journalist en storyteller mijn stempel drukken.”
Koerdische krant
Als kind wilde Tufan journalist worden, maar zij koos niet direct voor de opleiding Journalistiek. Zij vertrok uit haar woonplaats Diyarbakir in het oosten van Turkije en verhuisde naar Izmir om daar aan de filmacademie te studeren. “Tijdens mijn middelbareschooltijd had ik mij georiënteerd op films en boeken door middel van cursussen die werden aangeboden in Diyarbakir. Hier had ik namelijk ook interesse voor.”
Met de docenten van haar studie kon zij in bepaalde vrije ruimtes discussiëren over minderheidsgroepen zoals de Koerden en LHBTIQ+-gemeenschap. Maar ook over thema’s zoals feminisme kon worden gesproken. In haar studententijd waren Tufan en haar medestudenten vrij om te demonstreren als er protesten waren. Toch moesten studenten rekening houden met wat zij zeiden, want linkse acties en uitspraken konden gevolgen hebben op de studieresultaten. “Bepaalde onderwerpen waren lastiger om te bespreken. Ik kon bijvoorbeeld nooit met een bepaalde docent praten over de Armeense genocide, omdat dit een omstreden onderwerp is in Turkije.” Inmiddels is het op de universiteit in Izmir strenger geworden volgens Tufan. Terwijl studenten vroeger vrij konden spreken over bijvoorbeeld feminisme, moeten zij nu op hun uitspraken letten. De kijk van een student op kwesties als politiek, feminisme en LHBTIQ+ kan invloed hebben op de studieresultaten.
Na haar studie ging Tufan aan de slag bij een Koerdische krant. Het eerste jaar was zij stagiair en daarna fulltime redacteur. Als stagiair schreef Tufan alleen artikelen over kunst en cultuur en hieronder vielen ook filmrecensies. “Dat was niet moeilijk voor mij, want ik had ten slotte de filmacademie afgerond.” Later maakte zij journalistieke producties door artikelen te schrijven en video’s te maken. Het ging om onderwerpen over minderheidsgroepen in Turkije zoals de Koerden, Armenen en orthodoxen christenen. “Mijn verhaal als journalist begon toen ik deze stukken ging schrijven”, vertelt Tufan.
Geen angst
In Nederland kan een journalist kritiek uiten zonder enige echte gevolgen. Tufan en haar collega’s bij het Koerdische medium schreven kritische stukken over de staat en de politiek met als gevolg dat zij konden worden opgepakt. “Wij bleven schrijven. Wij wisten wat ons te wachten stond en wij kenden geen angst.” Ook als er een zwaarbeladen artikel gepubliceerd werd, konden Tufan en haar collega’s onderling lachen. Zij grapten dan bijvoorbeeld tegen elkaar: “Ik ga morgen de gevangenis in, vaarwel collega’s.”
Het gevoel van veiligheid kende Tufan niet meer sinds het moment dat zij in 2011 journalist werd. “Ik moest mijn stem laten horen.” Zij had een poos in Izmir gewerkt en dat werd nog wel gezien als een ‘vrije stad’, maar toch hield zij er een naar gevoel van over. In 2015 brak er weer een conflict uit tussen Turkije en de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) in het oosten van het land. Hier was Tufan ooggetuige van. “Vroeger wist men dat er oorlog was in de bergen, maar wij zagen het niet. Nu was ik ooggetuige van dode lichamen.” Zij interviewde na de oorlog burgers en maakte nieuws van de gebeurtenissen die plaatsvonden in de steden.
Protesten in Turkije
Een jaar eerder in oktober waren mensen door heel Turkije aan het demonstreren voor de vrijheid van Kobani tegen de Islamitische Staat (IS). Kobani is een stad dat ligt in het Noord-Syrië. Hier wonen net als in Turkije veel Koerden. Tufan is op dat moment zelf bij de demonstratie in Izmir. Op dezelfde demonstratie is ook Koerdisch activist Ekrem Kaceroglu aanwezig. Het was voor hem zijn allereerste demonstratie. Vanuit de Turkse gemeenschap kreeg Kaceroglu veel over zich heen, omdat Kaceroglu protesteerde tegen de Kobani-aanvallen door de IS. Veel mensen waren boos en vielen hem aan tijdens de demonstratie. Door deze aanvallen overleed Kaceroglu. Tufan was hier toeschouwer van. Zij legde de gebeurtenis vast en verspreidde dit. Het gevolg voor Tufan was dat zij hierdoor ook bedreigingen over zich heen kreeg. Dit zorgde ervoor dat zij een tweede streep achter haar naam kreeg vanuit de overheid. De strepen achter haar naam dienen als straffen die ooit uitgezeten moesten worden, of op een andere manier moesten worden opgelost.
Al in haar studententijd was Tufan betrokken bij een andere demonstratie, namelijk het Gezi-protest. Ook hier waren er overal in Turkije demonstraties om steun te betuigen aan degenen die in Istanbul protesteerden tegen de komst van een groot winkelcentrum. Tufan volgde de demonstratie vanuit Izmir. Door haar werk als journalist tijdens de demonstratie kreeg zij ook een notitie achter haar naam. Die aantekening kan worden gezien als latere straf als Tufan zou worden opgepakt. Maar deze aantekening kwam niet aan huis. De aantekening ging naar de universiteit. “Zij wilden de universiteit duidelijk maken pas op met dat meisje: ‘Zij is gevaarlijk’.”
Vertrekmoment
In 2016 merkte Tufan dat het erg lastig voor haar werd om nieuws te maken voor de minderheidsgroepen, waar zij een stem voor wil zijn. “Ik werd door de politie tegengehouden als zij zagen dat ik nieuws aan het maken was.” Zij besloot later weer vanuit het oosten van Turkije te vertrekken naar Izmir. Tufan hoopte dat zij in Izmir de kans kreeg om alsnog haar eigen journalistieke stukken te schrijven. Dit was in 2017 en het was ook de tijd van de verkiezingen. Achteraf bleek werken in Izmir voor Tufan ook te moeilijk te zijn.
Een van de redenen om te vluchten waren de twee aantekeningen die zij kreeg als journalist. Mede hierdoor liep Tufan het risico de gevangenis in te moeten. Haar advocaat gaf aan dat zij voor de aantekeningen, die ook wel worden gezien als straffen, waarschijnlijk zes jaar zou krijgen. “Ik wist niet wat er zou gebeuren met mijn toekomst. Of ik na zes jaar wel of niet vrij zou komen en als ik vrij zou komen, wat zou ik dan doen.” Hierna maakte zij voor zichzelf de beslissing om te vluchten naar Nederland. Tufan vlucht naar Nederland. “Ik wist zeker: ik kan nooit meer terug naar Turkije.”
Carrière in Nederland
Als videomaker werkte zij een tijdje bij Open Embassy. Een baan binnen de media in Nederland is Tufan tot op heden niet gelukt. Toch geeft zij niet op en probeert zij op de radar te komen, terwijl zij hiernaast aan het werk is bij het UWV als videomaker. Via verschillende organisaties en haar eigen kracht probeert zij haar netwerk uit te breiden.
Naast haar baan bij het UWV is Tufan nu ook bezig met haar eigen opdracht. Zij heeft de handen ineengeslagen met Museum Amsterdam om een interactieve documentairefilm over de Koerdische diaspora te maken. In Nederland wil zij zich blijven inzetten voor minderheidsgroepen, zoals de Koerden. “Ik spreek Turks en Koerdisch en ik ken de verhalen. Daarnaast ben ik ook oud-vluchteling en dat maakt het voor mij makkelijker om nieuws en verhalen te vertellen.”
De documentaire is vanaf nu tot en met februari 2024 te zien in het museum. Binnenkort is de documentaire ook online. Zo strijdlustig als Tufan is, timmert zij met een doel voor ogen aan haar carrière in Nederland. Haar stem zal niet doven.
Wegens persoonlijke redenen is de naam van de auteur in dit artikel gefingeerd.
