De veelzijdige loopbaan van Margot Smolenaars (Follow the Money): “Een glossy voor moeders was niet echt het hoogtepunt van mijn carrière”
interview, gepubliceerd op 01 Feb 2023, door Nikki IJzerman

Het ligt een beetje buiten de comfortzone van Margot Smolenaars: geïnterviewd worden. De eindredacteur van Follow the Money is het niet gewend om over zichzelf te praten. Liever laat ze anderen aan het woord. “Het gaat om mensen die geen stem hebben of geen stem krijgen, om die te laten zien.”

Van jongs af aan schreef Margot Smolenaars (1976) al verhalen. Dus toen iemand van het Eindhovens Dagblad op een beroepenavond over zijn werk kwam vertellen, was ze verkocht. Ze besloot zich in 1994 aan te melden voor de studie Journalistiek van de Fontys Hogeschool Tilburg, om zo van haar passie voor schrijven haar beroep te maken. “Er is niets leukers dan dat je een tekst aan het schrijven bent en het klikt. Dat alles in elkaar valt.”

Dat ze nu als eindredacteur voor Follow the Money werkt, is voor de Brabantse een droom die uitkomt. De weg ernaar toe was lang en, zo vertelt ze eerlijk, niet altijd even opwindend. “Ik heb veel baantjes gehad, die ik overigens heel leuk vond. Maar een glossy voor moeders was nou niet echt het hoogtepunt van mijn carrière.”

Op Smolenaars’ uitgebreide CV staan onder andere Viva, Fabulous Mama en Vers Beton. Omgevingen waar ze, in tegenstelling tot het onafhankelijke Follow the Money, ook rekening moest houden met niet-journalistieke factoren als verkoopcijfers en de wensen van adverteerders. “Dus dat als je een stukje schrijft over UGGs, de pr-man van UGG aan de lijn hangt en zegt: ‘wat heb je nou toch geschreven?’” Heel anders is haar ervaring bij Follow the Money, waar inhoudelijk journalistiek onderzoek op de eerste plek staat. “Het is erg dat het verfrissend is, maar dat is het wel.” Terugverlangen naar de tijd van vóór Follow the Money doet ze dan ook niet. En toch: “alles dat ik geleerd heb onderweg, gebruik ik nog steeds.”

Dat de pr-man van UGG aan de lijn hangt en zegt: ‘wat heb je nou toch geschreven?’

Cold case
Vanaf 2014 gaat Smolenaars aan de slag als freelancer. Enigszins noodgedwongen, want ze was kort ervoor haar baan bij Fabulous Mama kwijtgeraakt. Ze werd te duur voor het tijdschrift dat door teruglopende advertentie-inkomsten en dalende abonneecijfers in zwaar weer verkeerde. Voor Smolenaars, die een tijdje thuis kwam te zitten, was dit best een klap. “Ik wist wel een beetje wat ik wilde, maar had gewoon niet de puf om dit op poten te zetten. Als je ontslagen wordt en ze zeggen dat je niet meer nodig bent, dan is dat niet leuk.” Toch ging de knop snel om. Een vriendin wees haar op het bestaan van Vers Beton, een Rotterdams weekblad dat destijds enkel uit vrijwilligers bestond. “Ik dacht, waarom ga ik dat niet ook doen? Dan ga ik gewoon mijn stad leren kennen, op een andere manier.”

Haar ontslag bij Fabulous Mama bleek uiteindelijk een geluk bij een ongeluk. Als freelancer kon Smolenaars onderzoek doen naar en schrijven over onderwerpen die ze zelf belangrijk vond.

“Ik had een berichtje gezien op RTL Nieuws over een coldcaseteam van de politie. Die waren allemaal prostitutiemoorden aan het onderzoeken. 85 zaken die nog niet opgelost waren in de afgelopen dertig jaar. Terloops liet de politiechef vallen: ‘vijf daarvan zitten in Rotterdam en we denken dat het dezelfde dader is.’ Toen dacht ik, wacht een seriemoordenaar mogelijk in Rotterdam? Ik ben dat een beetje blijven volgen, maar er was niemand die het oppikte. Op een gegeven moment dacht ik, nou dan ga ik dat gewoon zelf doen. Ik ga kijken wat ik te weten kan komen over deze moorden. Naast mijn andere werk ben ik dat toen gaan uitzoeken.”

Haar artikel over de ripper van Rotterdam werd in het NRC gepubliceerd. Met het geld dat ze hiervoor ontving zou ze een vergelijkbaar onderzoek niet nog een keer kunnen doen. “Zij betalen per woord. Dat is voor heel veel journalistieke producties prima, maar niet voor journalistiek onderzoek. Dan verdien je er helemaal niets aan en moet je er zelfs geld voor toeleggen.”

Margot Smolenaars op de redactie van Follow the Money

Dat de overheid in 2018 meer geld ging vrijmaken voor regionale onderzoeksjournalistiek, kwam dan ook goed uit. Onder aanvoering van Smolenaars richtte Vers Beton een eigen onderzoeksredactie op. Zelf zou ze hier niet lang van profiteren. Ze stapte over naar Follow the Money, dat haar vroeg mee te werken aan een landelijk onderzoek naar jeugdzorg. Een onderwerp waar ze zich voor het Rotterdamse tijdschrift al een tijdje in had verdiept.

Dossier jeugdzorg
Het begon allemaal met een tip aan de redactie van Vers Beton. Nog onervaren hogeschoolstudenten zouden door jeugdzorg worden ingezet bij moeilijke gezinnen met complexe problematiek. Smolenaars vroeg zich af hoe dit kon en besefte tegelijkertijd: “Als de problemen in een stad als Rotterdam al zo groot zijn, dan is er in heel Nederland een probleem.” Follow the Money moet hetzelfde hebben gedacht. Het platform wilde zijn hun kennis en expertise inzetten om de regionale onderzoeksjournalistiek te versterken. Smolenaars werd benaderd met de vraag of ze geïnteresseerd was haar onderzoek naar de geldzorgen binnen jeugdzorg bij Follow the Money voort te zetten. Een kans die ze met beide handen aangreep.

Sinds 2018 leidt Smolenaars het dossier ‘Jeugdzorg in het Rood’, dat inmiddels meer dan tachtig artikelen telt. Een dossier waarin alle betrokkenen aan het woord worden gelaten en dat bol staat van de aangrijpende verhalen. En waaruit ook blijkt dat er niet één schuldige aangewezen kan worden. “De manier waarop we het hier geregeld hebben, werkt in de hand dat het fout gaat. Dat is de schuld van heel veel mensen die ook gewoon vast zitten in dat systeem.”

Smolenaars weet inmiddels maar al te goed hoe complex de problemen in de jeugdzorg zijn. Het stoort haar dan ook dat nuance in het publieke debat soms ontbreekt. “Ik heb me gigantisch geërgerd aan het frame dat kinderen van gedupeerde gezinnen uit de toeslagenaffaire vermist zouden zijn of zonder reden weggehaald bij hun ouders. Dat is gewoon niet waar. Kinderen worden niet zomaar weggehaald bij hun ouders, ook al kunnen mensen dat soms wel zo ervaren. Maar daar gaat een heel proces aan vooraf. En dat Tweede Kamerleden dan roepen dat de kinderen binnen een half jaar weer terug moeten zijn. Dan denk ik, hoe kan je dat doen als je niet weet waarom ze zijn weggehaald. Het is niet alleen de toeslagenaffaire, er zijn heel veel factoren die een rol spelen.”

Ik heb me gigantisch geërgerd aan het frame dat kinderen van gedupeerde gezinnen uit de toeslagenaffaire vermist zouden zijn of zonder reden weggehaald bij hun ouders. Dat is gewoon niet waar.

Misschien wel frustrerender is het gebrek aan verandering. “Je maakt de meest vreselijke verhalen en dan is er even ophef. Dan worden er Kamervragen gesteld of wordt er gedebatteerd. En dan…, niks.” Toch is Smolenaars trots op het werk dat ze met Follow the Money doet. “Toen ik met het onderzoek begon, wilde niemand praten over de problemen in de jeugdzorg. Het was echt heel moeilijk om bronnen te vinden. Nu is daar veel meer gesprek over. Het is belangrijk dat de onderzoeksjournalistiek die misstanden laat zien.”

Zelf wil ze zich overigens geen onderzoeksjournalist noemen. “Ik ben gewoon een journalist die werkt zoals iedere journalist hoort te werken. Het verschil is dat je meer tijd krijgt of meer tijd neemt en doorgaat waar anderen stoppen.”