Winkelleegstand in Nederland, vooral middelgrote steden hebben het zwaar
explainer, gepubliceerd op 30 Sep 2017, door Romy van Peij

Misschien is het je wel eens opgevallen toen je door de stad liep, of heb je er nog nooit bij stil gestaan. Maar winkelleegstand wordt een steeds groter probleem. Het gemiddelde leegstandspercentage in Nederland stijgt al negen jaar op rij. Opvallend hierbij is de tweedeling tussen grote en middelgrote steden. Zo neemt de winkelleegstand in middelgrote steden nog altijd toe, terwijl de leegstand in grote steden juist is afgenomen. Wat is de oorzaak van deze tweedeling? En haalt de populariteit van de grote steden dat van de kleine steden onderuit?

In december 2015 werd V&D failliet verklaard. Het geldt als een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de Nederlandse winkelmarkt. Na ruim 125 jaar viel het doek voor de grootste warenhuisketen van Nederland. Door het faillissement verloren niet alleen duizenden werknemers hun baan, ook steeg de winkelleegstand in ons land enorm. In diezelfde periode gingen ook modeketens als Miss Etam, Schoenenreus, MS Mode, House en Shoes en McGregor failliet waardoor het leegstandspercentage opliep tot tien procent.

Nu, ruim anderhalf jaar later neemt de leegstand in de winkelstraat in middelgrote steden nog altijd toe. Hierbij gaat het ruwweg om steden met 40.000 tot 100.000 inwoners. Een voorbeeld van zo’n middelgrote stad is Sittard. De stad heeft een compleet voorzieningenaanbod. En van oudsher maken niet alleen de eigen bewoners, maar ook de inwoners van omliggende dorpen en steden als Geleen, Stein en Susteren gebruik van deze voorzieningen.

De winkelleegstand in grote steden als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Haarlem, Utrecht, Eindhoven, Tilburg, Groningen en Nijmegen is daarentegen juist afgenomen door de aantrekkende economie en toegenomen consumentenbestedingen.

De goede cijfers van de grote steden kunnen gedeeltelijk worden toegeschreven aan de komst van warenhuis Hudson’s Bay. De Canadese keten neemt de komende anderhalf jaar intrek in vijftien oude V&D-gebouwen, met name in de grote steden. Maar dat is niet de enige oorzaak voor deze tweedeling.

Bevolkingsgroei- en krimp

 De tweedeling tussen grote en middelgrote steden wordt allereerst veroorzaakt door demografische ontwikkelingen in ons land. Doordat er meer kinderen worden geboren dan er sterfgevallen zijn en er meer immigranten dan emigranten zijn, neemt de bevolking van Nederland al decennialang toe. Zo telde ons land in 1960 nog 11,4 miljoen inwoners en in 2012 was dat cijfer al opgelopen tot 16,7 miljoen inwoners.

Hoewel het tempo in de toekomst wel afneemt, blijft de Nederlandse bevolking de komende jaren groeien. In 2040 telt ons land naar verwachting 17,8 miljoen inwoners: dat zijn nog zo’n een miljoen mensen meer dan nu. Er bestaan echter duidelijke regionale verschillen en dit heeft invloed op de winkelleegstand in steden.

Vooral de grote steden zullen in de toekomst aanzienlijk blijven groeien. Voorop lopen hierin de grote steden in de randstad en universiteitssteden als Nijmegen en Eindhoven. Hiermee samengaand blijven ook de randgemeenten, bijvoorbeeld Almere en Houten, fors groeien. Steeds meer gemeenten krijgen daarentegen te maken met bevolkingskrimp, vooral plattelandsgemeenten als Oost-Groningen, Zuid-Limburg, de Achterhoek, Noord-Oost Friesland en Zeeuws-Vlaanderen.

Dit kan enerzijds worden verklaard door de sterke vergrijzing in krimpregio’s en anderzijds door het feit dat jongeren wegtrekken van het platteland om te gaan studeren in een grote stad. In gemeenten waar sprake is van bevolkingskrimp neemt het draagvlak voor winkels af en hierdoor ontstaat winkelleegstand.

De ‘creatieve kenniswerker’ wil wonen in de grote stad

Dit proces van bevolkingsgroei in grote steden werd versterkt toen stadsbesturen – niet alleen in Nederland, maar in de hele westerse wereld – zich begin deze eeuw lieten inspireren door het idee dat de zogenoemde ‘creatieve kenniswerker’ de drijvende kracht is achter economische groei. Dit zijn mensen die werkzaam zijn in de kunst- en cultuursector, de media, de ICT, de wetenschap, bij advocatenkantoren en banken.

Iedere stad streefde daarom naar een woon- en werkomgeving die aansloot bij de wensen van deze creatievelingen. Zij wilden mooie huizen, horeca, theaters en hippe winkels. Stadsbesturen speelden hierop in door te investeren in hun wensen, maar dat heeft in middelgrote steden niet geleid tot bevolkingsgroei. Ondanks de bouw van een nieuw theater trekt de creatieve kenniswerker namelijk naar de grote stad en kampen middelgrote steden met bevolkingskrimp en winkelstraten die leeglopen.

Er is een scheiding ontstaan tussen populaire grote steden en impopulaire middelgrote steden. De bevolkingsgroei van steden als Groningen, Rotterdam, Amsterdam en Utrecht overtreft alle verwachtingen, terwijl in middelgrote steden als Hilversum, Heerlen, Spijkenisse en Emmen sprake is van krimp door opgeleide jongeren die wegtrekken naar de grote stad.

Waar stadsbesturen er begin deze eeuw van overtuigd waren dat het inspelen op de wensen van de creatieve kenniswerker niet alleen grote steden, maar ook middelgrote steden ten goede zou komen, blijkt de ‘creatieve klasse’ alleen geïnteresseerd te zijn in de mogelijkheden en de lifestyle van de grote stad. Ze wonen liever in een piepklein appartement in Amsterdam dan in een vrijstaand huis met tuin in Hoofddorp.

Veranderd winkelgedrag van consumenten

Daarnaast kan de tweedeling tussen grote en middelgrote steden worden verklaard uit het veranderende winkelgedrag van de consument. Door de opkomst van het online shoppen hoeven we de deur niet meer uit voor een nieuw paar schoenen of een wasmachine. De meeste producten kunnen we namelijk gewoon bestellen vanuit onze luie bank. Maar dat is niet het enige voordeel van winkelen vanachter je pc. Zo is het aanbod op internet onbeperkt, heb je geen reistijd, hoef je geen parkeerkosten te betalen en kun je producten eenvoudig vergelijken.

Kiest iemand er toch voor om een fysieke winkel te bezoeken, dan wordt winkelen echt een dagje uit. Daardoor kiezen consumenten steeds vaker voor de steden met het meest uitgebreide aanbod. Dat daarvoor verder moet worden gereisd, vindt men geen probleem. Hierdoor trekken de grote steden met een uitgebreid winkelaanbod steeds meer bezoekers aan en wordt het voor middelgrote steden steeds moeilijker om recreatief winkelpubliek aan te trekken, met als gevolg een snelle toename van winkelleegstand.

Eén ding is zeker geworden aan de hand van dit artikel. Wanneer middelgrote steden de winkelleegstand willen verminderen, moeten ze in actie komen. Steden met grote leegstand jagen namelijk juist consumenten weg in plaats van dat het ze trekt. Als “deze steden niet in actie komen, zal dit de verpaupering van deze centra alleen maar aanjagen”, zo verklaart Makelaarsorganisatie NVM.

 

Literatuur

Hulsman, B. (2017). Het fiasco van de creatieve stad. NRC. Geraadpleegd via https://www.nrc.nl/nieuws/2017/05/18/wolven-in-de-lappendekenstad-9316532-a1559371

Lekkerkerker, J. (2016). Midsize NL. Het toekomstperspectief van de middelgrote stad. Geraadpleegd via https://ruimtevolk.nl/wp-content/uploads/sites/115/2016/02/Midsize-NL_web_def.pdf

Milikowski, F. (2017). Groeikernen, krimpgemeenten en nepsteden. De Groene Amsterdammer. Geraadpleegd via https://www.groene.nl/artikel/groeikernen-krimpgemeenten-en-nepsteden

NVM. (2016). Tweedeling winkelmarkt zet door in 2016. Geraadpleegd via https://www.nvm.nl/actueel/persberichten/2017/20170309standvanzakenretail

Planbureau voor de Leefomgeving, (2014). De Nederlandse bevolking in beeld. Geraadpleegd via http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/PBL_2014_De%20Nederlandse%20bevolking%20in%20beeld_1174.pdf

Pols, G. (2017). In kleine steden meer lege winkelstraten, in grote gaat het beter. De Volkskrant. Geraadpleegd via https://www.volkskrant.nl/economie/in-kleine-steden-meer-lege-winkelstraten-in-grote-gaat-het-beter~a4472421/

Slob, G. (2017). Minder leegstaande winkelpanden, maar middelgrote steden hebben het zwaar in Nederland. Locatus. Geraadpleegd via https://locatus.com/blog/minder-leegstaande-winkelpanden-middelgrote-steden-zwaar/

Stek, B., & Ouwehand, A. (2016). V&D winkelgebieden wacht nieuwe impuls. Geraadpleegd via http://www.colliers.com/-/media/files/emea/netherlands/research/vd%20winkelgebieden%20wacht%20nieuwe%20impuls%20v2%2001032016.pdf?la=nl-nl

Zandbergen, G. (2016). Winkelleegstand in België nadert 10%. Locatus. Geraadpleegd via http://www.locatus.com/blog/winkelleegstand-in-belgie-nadert-10/

 
Een tijdje geleden liep ik door het centrum van Sittard en viel me het grote aantal leegstaande winkelpanden op. Het leek me interessant om uit te zoeken waarom dit in grote steden als Amsterdam en Eindhoven niet het geval is.