De plastic soep is een ramp: wat is het en hoe komen we er vanaf?
explainer, gepubliceerd op 15 Sep 2017, door Shannen van Dinther

 

Een strand vol met afval. Bron: Plastic Soup Foundation.

De vraag of op kleine plastic flesjes ook statiegeld moet worden geheven, is een vraag die op dit moment in Nederland speelt. Een term die bij deze kwestie wordt gebruikt is plastic soep. Maar wat is dat eigenlijk? Waar komt het vandaan? En belangrijker, wat kunnen we eraan doen?

Waar komt het plastic vandaan?

In 1950 werd er wereldwijd jaarlijks vijf miljoen ton plastic geproduceerd. Vandaag de dag is deze hoeveelheid gestegen naar 311 miljoen ton. De productie van plastic was in de laatste tien jaar zelfs hoger dan in de hele twintigste eeuw! Van al het plastic dat we gebruiken, gooien we de helft na twintig minuten al weg. Denk hierbij aan plastic verpakkingen of frisdankflesjes. In de Verenigde Staten alleen al worden er per dag meer dan 60 miljoen plastic flessen weggegooid. Wat opvallend is, is dat maar liefst 80 procent van al het afval in de zee afkomstig is van industrie en mensen op het land. ‘Slechts’ 20 procent is afkomstig van schepen, visserijen en industrieën.

Microbeads uit verzoringsproducten. Bron: Plastic Soup Foundation.

Plastic zit bijvoorbeeld ook in kleding en verzorgingsproducten. Wanneer we fleecetruien of panty’s wassen, laten deze miniscule vezels los. Deze zijn zo klein dat ze rioolwaterzuiveringsinstallaties passeren. Sommige verzorgingsproducten bestaan voor tien procent uit microplastics. Denk aan producten zoals scrubs, zonnebrand en tandpasta. Deze worden door het doucheputje weggespoeld en komen zo in de zee terecht.  

Veel afval dat in de natuur beland, eindigt uiteindelijk in zee. Vergeten speelgoed, lege waterflesjes en visnetten kunnen via de rivieren mee worden gevoerd naar zee. Door de stromingen en wind op zee kan dit afval uiteindelijk over de hele wereld terechtkomen. Maar ook door het wassen van synthetische kleding of door het poetsen van je tanden kan (micro)plastic in de zee terechtkomen. Door verwering, zonlicht en golfslag brokkelt het plastic uit elkaar in hele kleine stukjes.

Wat is dan plastic soep?

Al deze verschillende soorten plastic vormen samen in de zeeën en oceanen de plastic soep. Het gaat om grote stukken plastic zoals tuinstoelen, maar ook minuscule deeltjes plastic dat afkomstig is uit tandpasta. Op alle stranden in de wereld wordt plastic aangetroffen. Volgens de Plastic Soup Foundation worden er zelfs op 5000 meter diepte microplastics aangetroffen en lege flessen gespot op dieptes van 3500 meter. De plekken waar een hoge concentratie van plastic soep is, worden ook wel hotspots genoemd. De Middellandse Zee is zo’n hotspot. Hier is sprake van permanente toevoer van plastic afkomstig van rivieren en de Atlantische Oceaan. Zo is er een gemiddelde van 116.000 stukjes plastic per vierkante meter is gerapporteerd voor de Middellandse Zee.

Op de wereld zijn er vijf zogenaamde gyres: de North Pacific (1), Indian Ocean (2), South Pacific (3), South Atlantic Gyre (4) en de North Altantic (5). Dit zijn grote roterende zeestromingen en draaikolken waarin het drijfvuil langzaam naar het midden wordt gezogen. In alle vijf de gyres is er sprake van een verhoogde concentratie plastic afval. Daarom worden deze gyres ook wel garbage patches genoemd. Voor de North Pacific Gyre 334.271 stukjes plastic per vierkante kilometer gerapporteerd.

Locaties van de megadraaikolken. Bron: Erwin Zwart/The Ocean Cleanup.

De term plastic soep werd bedacht door kapitein Charles Moore. In 1997 zeilde hij van Hawaii naar Zuid-Californië en trof elke dag veel drijvend afval aan. Later keer hij terug om onderzoek te doen. Het bleek te gaan om een significant hogere concentratie van plastic dan elders in de oceaan. Dat plastic bleek niet alleen te drijven, maar ook te zweven in de waterkolom. Moore noemde het verschijnsel de plastic soep, de term die nu in de hele wereld in gebruik is.

Hoeveel plastic drijft er in de oceaan?

Plastic afval uit de oceaan. Bron: The Ocean Cleanup.

Het is moeilijk te zeggen hoeveel plastic er precies in de oceaan drijft. Er wordt veel onderzoek naar gedaan en er worden schattingen gemaakt. Een Amerikaans onderzoeksteam van het National Centre for Ecological Analysis and Synthesis (NCEAS) maakte zo’n schatting. Volgens dit instituut vindt jaarlijks 4,8 miljoen tot 12,7 miljoen ton plastic afval zijn weg van het vaste land naar de oceaan. Deze hoeveelheid kan Amsterdam dertien (!) keer tot enkelhoogte vullen met plastic. De Plastic Soup Foundation maakte ook een schatting over de hoeveelheid plastic in de oceaan. Volgens hen komt er per seconde 0,25 ton plastic onze oceanen in. Dat staat gelijk aan één volle vrachtwagen per minuut, 1440 vrachtwagens per etmaal en acht miljoen ton per jaar.

De Ellen McArthurFoundation voorspelt in een rapport (PDF) dat, als we zo doorgaan, onze oceanen in 2050 meer plastic dan vis bevatten. Dat komt omdat de wereldwijde plasticproductie per jaar met acht procent stijgt.

Wat zijn de gevolgen van plastic soep?

Deze plastic zak kan door schildpadden als voedsel worden gezien. Bron: Plastic Soup Foundation.

Dieren hebben op verschillende manieren last van plastic. Ze raken erin verstrikt of zien het aan voor voedsel. Schildpadden bijvoorbeeld zien plastic tassen aan voor kwallen, maar ook kleine plankton krijgt microplastics binnen. Wanneer dieren (grote) stukken plastic in hun maag hebben, kunnen ze verhongeren omdat hun maag-darmstelsel afsluit. Ook kan een verhoogde activiteit van het immuunsysteem optreden, waardoor het lichaam reageert met ontstekingsreacties. Daarnaast dringt op deze manier de giftige plastic soep onze voedselketen binnen. Onderweg naar zee nemen de plastic deeltjes allerlei giftige stoffen op uit riolen en vervuilde gebieden waar ze doorheen komen. Deze komen vrij in het lichaam van vissen die wij vervolgens eten. Voor meer dan de helft van de wereldbevolking is de oceaan de voornaamste voedselbron en vormt dit dus een groot probleem.

Helaas is er op dit moment nog niet veel onderzoek beschikbaar over de gezondheidseffecten van de plastic soep bij mensen. Duizend artsen en wetenschappers van Surfing Medicine International luiden hierom de noodklok. Zij vinden dat er dringend onderzoek moet worden gedaan omdat de aanwijzingen dat er serieuze gezondheidsrisico’s kleven aan plastic zich opstapelen. Zo zou er een verhoogde kans zijn op kanker, hormoonverstoringen, geboorteafwijkingen, obesitas en een falend immuunsysteem.

Naast dierenleed en gezondheidsrisico’s, kost plasticvervuiling volgens UNEP, het milieubureau van de Verenigde Naties, jaarlijks 75 miljard US dollar. Hiervan gaat 13 miljard dollar op naar plastic soep. Wetenschappers vinden dit echter een zware onderschatting omdat hier de gezondheidsschade voor mens en dier nog niet in zijn opgenomen.

Wat zijn de oplossingen voor plastic soep?

Een van de barrières van Boyan Slat. Bron: The Ocean Cleanup.

Er zijn verschillende manieren om de hoeveelheid plastic soep in de oceanen te verminderen. Het opruimen van de plastic soep is daar één van. De Delftse ex-student Boyan Slat, van The Ocean Cleaup, wil in de Grote Oceaan enkele barrières plaatsen die het afval opvangen en het met boten afvoeren. De organisatie streeft erna om in 2050 al het plastic uit de oceanen te hebben gehaald. Ook zijn er verschillende Cleanup-acties om kustlijnen afvalvrij te maken.

Natuurlijk zijn er ook oplossingen op kleinere schaal. Zo kan men de hoeveelheid van plastic afval verminderen door bijvoorbeeld broodtrommels te gebruiken in plaats van boterhamzakjes, duurzame tassen te gebruiken in plaats van plastic tasjes en herbruikbare waterflessen in plaats van plastic flesjes. Ook is verzorgingsproducten aan te schaffen waar geen plastic in is verwerkt. Plasticvrije cosmeticamerken krijgen een “Zero Plastic Inside” logo. Tot nu toe zijn er 29 merken die in aanmerking zijn gekomen voor dit logo. Check de merken hier. Daarnaast kan je ervoor zorgen dat de natuur niet wordt vervuild door plastic afval netjes in de plasticbak te gooien waardoor het goed gerecycled wordt.

Sinds 1 januari 2016 moeten consumenten betalen voor hun plastic tasjes. Hiervoor gebruikten wij jaarlijks, als Nederlanders, volgens de Rijksoverheid zo’n 3 miljard (!) plastic tasjes. Uit een onderzoek eerder dit jaar bleek dat er sindsdien 71 procent minder plastic tasjes over de toonbank gaan en 40 procent minder eindigen als zwerfafval. Toch is het plastic zwerfafval wereldwijd nog steeds een groot probleem, voornamelijk voor de oceanen.