Arjen van Veelen over zijn tijd in Amerika: “Het is heel pijnlijk om te zien dat een land wat we zo hoog hebben zitten, zo diep valt.”
interview, gepubliceerd op 16 Oct 2020, door Bart van ´t Erve

Arjen van Veelen heeft van 2014 tot 2016 in St. Louis gewoond en gewerkt als free-lance correspondent. In zijn boek, Amerikanen lopen niet, komt Arjen’s kijk op Amerikaanse cultuur naar boven. Ik spreek met hem in zijn woonplaats Rotterdam over werken als journalist in het buitenland, zijn visie op hedendaags Amerika, en hoe zijn kijk op Nederland veranderd is.

Arjen, Tijdens een interview met de Trouw in 2017 zei u dat zondag een ‘moeilijke, halfslachtige dag’ is. Hoe was uw weekend?  

“Nou, leuk dat je het vraagt, want het was een heel bijzonder weekend. Er is zaterdag een droom uitgekomen, ik ben met een opblaas-Kajak de Nieuwe Maas opgevaren. Ik ben bezig met het schrijven van een boek over Rotterdam en ik dacht: Als ik de stad wil begrijpen moet ik bij het centrum beginnen; de rivier. En als ik die goed wil aanvoelen moet ik het water op, want dan treed je eigenlijk in de voetsporen van de boomstamkajakken die hier in de ijzertijd de eerste nederzetting hebben gebouwd. Dat lage perspectief, letterlijk op het water liggen.

Ik had het goed voorbereid, en de weersomstandigheden waren goed, en toen ben ik samen met een vriend het water op gegaan. Je ziet hier op de muur een schilderij hangen van een kano die ik gemaakt heb op de Missouri rivier in Amerika, en daar begon het dat ik voor het eerst van m’n leven heb gekanood. Je bent op een oer manier het landschap aan het ervaren, en toen besefte ik dat ik dit ook in Rotterdam moest doen. ”

U hebt uw vrouw gevolgd toen zei voor werk naar Amerika ging. Was dat een moeilijke keuze?

“Nee. Sterker nog, ik had op dat moment ook mijn droombaan bij NRC handelsblad gekregen. Ik schreef Columns, en ik dacht als ik nu niet de kans grijp om naar Amerika te gaan, wanneer dan wel? Soms is het heel fijn om in het comfort van iets bestaands te blijven hangen, maar Amerika was veel spannender!

Het was ook iets wat we samen wilden, dus zonder te veel aarzeling die baan op gezegd en geen moment spijt van gehad. Dat klinkt misschien gek, want een baan in de journalistiek krijgen was toen al lastig, en nu helemaal. Maar zolang je dingen doet die je zelf interessant en leuk vind, komt het werk er wel achteraan.”

U heeft ook een boek geschreven over uw tijd in Amerika. Wist u voorafgaand al dat u dit wilde doen?

“Nee, dat kwam daarna. Sterker nog, ik kwam terug, en had voor de Correspondent geschreven. En pas toen ik terug kwam, werd Trump gekozen als president. Alles in de Nederlandse media ging maar over Trump en toen dacht ik: dan kom ik aan met een boek wat eigenlijk gaat over de tijd vóór Trump. Waarom zou ik nu een boek uitgeven over die tijd? En toen heeft mijn uitgever gezegd: “Je moet dit juist niet over Trump doen, negeer nou die hele nieuwsbubbel en schrijf de verhalen die jou raakte.” en door die aanmoediging heb ik het boek geschreven, nauwelijks over Trump maar op een indirecte manier.

Ik zie Trump niet als een breuk met het verleden, maar als symptoom van een probleem wat Amerika al heel lang teistert. St. Louis is ook een stad waar je kan zien hoe mooi en kapot tegelijkertijd Amerika is. Ik schreef dus eigenlijk een boek wat heel actueel was, zonder dat het over de actualiteit ging.”

Is Trump het probleem?

“Hij is ook een probleem. De dieperliggende problemen zijn niet op te lossen door met Trump in zee te gaan. Maar wat ik eigenlijk probeer te zeggen is dat de problemen niet weg zijn als Trump niet herkozen wordt. Het gaat over enorme economische en raciale ongelijkheid waar het land niet vanaf kan komen,  totaal gebrek aan achting voor de natuur, macht van bedrijven die niet in de belangen van de bevolking handelen.”

Persvrijheid?

“Dat weet ik eigenlijk niet. In Amerika heb je alle vrijheid, tegelijkertijd zijn journalisten snel juridisch banger. Maar vrijwillige polarisatie zorgt dat journalisten doorgeefluiken zijn geworden, zowel bij CNN als NBC als Fox zie je nooit iets tegendraads en dat is toch het allerbelangrijkste van een journalist, dat die onafhankelijk moet zijn.”

Even terug op je tijd in St. Louis. Hoe blijf je up-to-date van al het nieuws om je heen wanneer je in daar zit?

“Ik heb eigenlijk heel weinig nieuws gevolgd, ook bewust weinig boeken gelezen, daarna wel, maar eerste expres niet. Ik wilde zelf Amerika zo onbevangen mogelijk op me nemen. Ik heb wel veel lokaal nieuws gelezen. Maar heel veel journalisten zijn gedwongen om niet zozeer zelf nieuws te gaan zoeken, maar goed reportages na te maken op al eerder gelezen berichten. Het land is zo groot, alsof je correspondent Europa bent. Dus je leest kranten, en dan besluit je vervolgens om daarheen te gaan.

Voor mij was het belangrijkste om mijn nieuwe stad en gebied te bestuderen, en op die manier een verhaal te kunnen vertellen. Daarnaast staat CNN de hele dag aan, wat ook best wel een eyeopener is. Als Nederland krijg je wel eens een clipje te zien van Amerikaanse televisie, maar als het echt de hele dag aanstaat en het alleen gaat over verkiezingsnieuws, dan is de impact van social-media peanuts vergeleken met tv. Het is veel meer gepolariseerd, staat overal aan, is sensationeel en gaat 24 uur over nieuws.”

Op twitter zei u dat er dit jaar geen presidentsverkiezingen zijn. Wat bedoelt u daarmee?

“Dat er geen presidentsverkiezingen zijn. Officieel wel, maar de uitslag is minder relevant dit jaar. Trump is al maanden lang bezig met zeggen dat de uitslag niet geaccepteerd zou worden. Los daarvan is er al decennia een sabotage-praktijk bezig om de kiesdistrict anders in te richten, op een gunstige manier voor de republikeinen. Dit ondermijnen van de democratie, en het onderdrukken van stemmen van minderheidsgroepen.

Ik heb ervaren dat het heel moeilijk is voor veel Amerikanen om een dag vrij te nemen. daarnaast probeert Trump briefstemmen tegen te gaan en dan zijn er eigenlijk geen eerlijke verkiezingen dit jaar, en de uitslag zal niet gerespecteerd worden. wat ik verwacht is dat Biden de ‘popular vote’ wint met een enorm verschil, maar dat hij in cruciale ‘swing states’ met een klein verschil wint, of zelfs verliest. Stel dat hij wint, zou Trump dit aanvechten via de rechter, die corrupt zijn in de zin van politiek benoemd. Je kan dus wel zeggen dat er verkiezingen zijn, maar ze beginnen steeds meer op verkiezingen in Rusland te lijken, als een soort schijndemocratie.

Daarnaast worden veel campagnes gefinancierd door donaties van het bedrijfsleven. Je kunt het geen harde corruptie noemen maar het is wel een kapot systeem.

Toen dacht ik; je moet het ook een andere naam geven dan verkiezingen. Ik stoor me ontzettend aan media die doen alsof er geen vuiltje aan de lucht is. De NOS had een explainer die uitlegde hoe de Amerikaanse verkiezingen zouden werken. Op zich een prima uitleg van het systeem zoals je zou willen dat het was, maar doe nou niet mee aan het spelletje. Het is heel pijnlijk om te zien dat een land wat we zo hoog hebben zitten, zo diep valt.”

U maakt de vergelijking tussen Amerika en Rusland, en noemt de verkiezingen een corrupt systeem. In uw boek beschrijft u Amerika bijna als 3e wereld land. Kunt u daar voorbeeld geven van wat u is bijgebleven tijdens uw tijd in St. Louis? 

“Ik had wel eens familie op bezoek en dan deed ik een rondje door St. Louis, en een keer reed ik een rondje en was de weg geblokkeerd omdat er een schietpartij was geweest. Dit was geen wereldnieuws, omdat het iets is wat daar om de haverklap gebeurd. Er wordt gewoon geaccepteerd dat die ellende bij het stadsleven hoort.

Ik heb ook wel eens met mijn ouders een rondje gereden door de stad en toen stonden er kinderen te bedelen voor de begrafeniskosten van hun overleden ouders. Veel mensen zijn niet verzekerd tegen dit soort dingen, dus moeten ze met de pet rond of op straat bedelen. In theorie is Amerika heel ongelijk, maar in werkelijk is dit contrast heel groot, speciaal in een stad als St. Louis. Je kan er een heerlijke tijd hebben, maar ik vind Amerika een 3e wereld land als je naar de basale dingen kijkt als onderdak en zorg, of dat mensen meerdere baantjes nodig hebben om rond te komen. Ondanks alles wat ik op tv al had gezien had ik dat niet verwacht.”

In uw boek geeft u aan dat uw kijk op Nederland veranderd is, heeft dat met dit soort voorbeelden te maken?

“Ja, de vraag is meer kan je deze landen nog met elkaar vergelijken? Toen ik terugkwam naar Nederland ben ik in Den Haag komen wonen, en toen ben ik eens in de Schilderswijk gaan kijken. Toch een beetje de ‘ghetto van Nederland’. Als je daar dan rondloopt denk je: Wow, wat voel ik me veilig op straat hier, wat zijn de stoepen mooi, wat zijn de sociale huurwoningen netjes geregeld hier.

Maar tegelijkertijd zie je ook in Nederland, of Rotterdam, héél veel daklozen. Mensen die hun zorgkosten niet meer kunnen betalen. Dat is misschien niet zo erg als in Amerika zou je kunnen denken, maar ik draai het juist om. We leven in zo’n fantastisch land,  als we dat kunnen behouden moet je niet hetzelfde doen als wat er in Amerika is gebeurd. Studiefinanciering is een goed voorbeeld hiervan. Toen ik studeerde kreeg ik nog een beetje geld, maar nu is dat naar 0 gedraaid. krijg jij een beurs?”

Ik krijg niks, nee. Geluk met mijn ouders!

“ja, maar kijk, ik kom uit een groot gezin, en mijn vader was kostwinner, dus hij had nooit voor ons allemaal de studie kunnen ophoesten. Als ik dan nu al naar de statistieken kijk blijkt een kwart van de studenten met een half ton studieschuld te eindigen. Dan kweek je gewoon een generatie die vanaf de start van hun leven op een instabiele arbeidsmarkt, waar je geen huis meer kan kopen en heel hoog moet huren. Dat is een recept voor scheefgroei. Dat is ook typisch Amerikaans.”